Mozes en Geertje Bloemendal hoorden bij de grote groep Asser Joden, die op 2 oktober 1942 naar Westerbork werden gevoerd. In het politierapport van die nacht lezen we: Bij het Jodentransport hebben zich geen bijzonderheden voorgedaan.

Mozes en Geertje Bloemendal

Mozes Bloemendal werd geboren in Assen op 3 oktober 1872 als derde kind van Levie Mangel Bloemendal (Winschoten, 30 juli 1822 – Assen, 30 december 1898) en Sara Engers (Assen, 16 december 1832 – 2 april 1897). Het gezin telde vier kinderen, er kwamen zeven kleinkinderen en 15 achterkleinkinderen, en van al deze mensen overleefde vrijwel niemand de oorlog (*1).

Geboorteakte Mozes Bloemendal

Levie Bloemendal had een zaak in schoenen en leer aan de Oudestraat 42 in Assen, die Mozes later overnam. Zijn broer Freerk Marcus was in Groningen gaan wonen, dus die had als oudste zoon de winkel niet overgenomen. Hij was zo lezen we in de geboorteaktes van zijn kinderen pakhuisknecht, huisknecht en koopman. In zijn huwelijksakte van 1904 staat dat Mozes ook pakhuisknecht was, maar bij zijn tweede huwelijk in 1919 zien we dat hij koopman van beroep was, dus hoe het precies verliep met de overname van de winkel van zijn vader, die al in 1898 overleed, is niet duidelijk.

Oudestraat in Assen (uit: De Namen blijven genoemd, Struikelstenen in Assen)

Op 13 augustus 1903 trouwde Mozes in Winschoten met Bloemina Bollegraaf (Winschoten, 29 oktober 1875). Zij was de oudste van de zeven kinderen van Simon Bollegraaf (Hoogezand, 1851 – 1910) en Mietje Bollegraaf (Winschoten, 1852 – 1941). Van de zeven kinderen verloren vijf hun leven in de oorlog, samen met hun echtgenoten, kinderen en kleinkinderen (*2).

Oudestraat en Oude Groningerstraat zijn twee namen voor dezelfde straat. In de advertenties voor de
schoenenzaakvan Mozes worden beide straatnamen gebruikt.

Uit de huwelijksakte blijkt dat Mozes aan zijn militaire dienstplicht had voldaan, dat Bloemina onlangs van Winschoten naar Groningen was verhuisd en dat het stel zowel in Groningen als in Assen in ondertrouw was gegaan, in juli van dat jaar.

Gemeentearchief Groningen. Huwelijksacte Winschoten, met Bloemina Bollegraaf 13 augustus 1903

Het jonge paar ging wonen aan de Groningerdwarsstraat, of Oude Groningerstraat, die later Oudestraat heette, in Assen (zie bovenstaande foto’s en FJ Hulst en HM Luning De Joodse Gemeente Assen op p. 111 “de Oude Straat (de voormalige Oude Groningerstraat)”), op nummer 42, waar de schoenenzaak was en waar op 18 mei 1904 hun zoon Levie Marcus werd geboren.

Provinciale Drentsche en Asser Courant 25 mei 1904

Geboorteakte Levie Markus Assen, 18 mei 1904

Er is niet veel te vinden over het leven van dit gezin. Wel dat Levie Marcus rond zijn dertiende verjaardag bar mitswa werd, en dat dat met een receptie werd gevierd.

NIW 18 mei 1917. Het adres Rolderstraat 15 was niet het adres waar de Bloemendals woonden;
het was de bakkerszaak en het woonhuis van Abraham de Jongh, die tien kinderen had,
en daarom vast een heel groot huis, geschikt voor een feest.
(FJ Hulst, HM Luning De Joodse Gemeente Assen).

Een jaar later, op 22 juli 1918, overleed Bloemina op 42-jarige leeftijd en kwam de zorg voor de 14 jarig Levie op de schouders van Mozes.

Provinciale Drentsche en Asser Courant, 22 juli 1918

Ruim een half jaar later, op 21 februari 1919 trouwde Mozes in Onstwedde met Geertje Gudema (Onstwedde, 6 april 1875). Zij was de dochter van Aron Gudema (Oude Pekela, 1840 – 1913) en Betje Schaap (Emmen, Roswinkel 1839 – 1930). Geertje was het vierde kind van zeven, van wie één op jonge leeftijd overleed en één de oorlog overleefde. De anderen vonden de dood in de kampen, met hun echtgenoten, kinderen en kleinkinderen (*3).

Groninger Archieven, huwelijksakte Mozes en Geertje, Onstwedde 21 februari 1919

Vanaf de jaren ’30 verschijnen er regelmatig advertenties voor de schoenenzaak van Mozes in de lokale krant.

Provinciale Drentsche en Asser Courant, 31 december 1929

In juni 1936 vertrok Levie Marcus voorgoed naar Groningen. Hij was daar op 25 mei van dat jaar getrouwd met Rosa Estella Niekerk (Breda, 1 december 1909). Zij was de dochter van Jacob Marcus Niekerk (Woerden, 23 januari 1877 – Apeldoorn, 9 april 1932) en Henriette de Leeuw (Almelo, 8 april 1873). Rosa had een jongere broer, Marcus Samuel (Max) (Apeldoorn, 4 oktober 1911).

Huwelijksakte Levie en Rosa Estella, Groningen 25 mei 1936

Ze woonden in Groningen op het adres Van Speykstraat 21. Levie had al een paar keer eerder in Groningen gewoond, misschien voor een opleiding, of een baan en was in augustus 1928 teruggekeerd naar het adres van zijn ouders.

Vanuit Assen ging hij in 1936, toen hij met Rosa was getrouwd, weer terug naar Groningen. Hij was handelsreiziger van beroep en had vanaf december 1926 tot november 1936 een auto, met kenteken A 12951 (Groninger archieven), wat erop wijst dat het gezin een zekere mate van welvaart genoot.

Rosa was muzikaal en trad op met haar broer Max, met haar strijkje en later in Groningen met haar dameskapel:

Op 20 oktober 1937 werd hun dochtertje geboren, Bloemina Henriette Geertruida, genoemd naar haar drie grootmoeders.

In 1941, toen de oorlog was uitgebroken, en de bezetter het Joden onder andere niet toestond om een zaak te drijven, zal Mozes zijn gestopt met zijn schoenenzaak. Of de zaak werd overgenomen door iemand anders, is moeilijk na te gaan, maar het is wel waarschijnlijk, omdat in 1945 deze oproep in de krant verscheen:

Overlijdensakte Mozes Bloemendal opgemaakt 5 januari 1951, Drents Archief

Stolpersteine op de plek waar het huis van de Bloemendals
aan de Oudestraat, nr. 42 stond. Het huis van de Bloemendals is afgebroken.

Ook het Groningse politiekorps voerde op 2 oktober 1942 razzia’s uit: op die vrijdagavond verzamelden zich vijftig groepjes van drie agenten bij het politiebureau. Ze werden toegesproken door commissaris Blank, die hun vertelde over de “schone taak” die ze te wachten stond: ze gingen Joodse gezinnen weer bij elkaar brengen. (veel mannen waren in de maanden ervoor naar werkkampen afgevoerd en zouden nu in Westerbork hun gezinnen terugzien). Vanaf dat moment tot zes uur in de ochtend waren de agenten druk in de weer met het arresteren van Joodse Groningers. Het waren veelal vrouwen en kinderen die naar het Hoofdstation werden gebracht; daar nam de marechaussee de bewaking over. Op zaterdag 3 oktober gingen ze op transport naar Westerbork. De trein vervoerde ongeveer 650 personen. In Westerbork was het een chaos: op 3, 4 en 5 oktober arriveerden daar tussen de 13.000 en 15.000 Joden, overgebracht uit de werkkampen en opgepakt bij de razzia’s. Het kamp was niet berekend op zo’n enorme toestroom aan mensen.

Levie en zijn gezin, met de moeder van Rosa, Henriette Niekerk- de Leeuw die bij hen inwoonde, behoorden tot die groep Groningse Joden die op 3 oktober in Westerbork kwamen. Of Levie uit een werkkamp kwam, of in Groningen was opgepakt, is onduidelijk. Het is zeer de vraag of Levie, Rosa en de kleine Bloemina in de drukte Levies ouders hebben teruggevonden, die immers al zo snel werden doorgezonden naar Auschwitz.

Levie werd met zijn gezin met het transport van 30 oktober 1942 naar Auschwitz gedeporteerd. Bij aankomst op 2 november 1942 werden Rosa Estella Bloemendal – Niekerk (32 jaar) en Bloemina Henriette Geertruida Bloemendal (5 jaar) meteen vergast. Levie Marcus werd bij Cosel uit de trein gehaald, en naar werkkampen in Silezië gestuurd waar hij dwangarbeid moest verrichten. Zijn officiële sterfdatum is 31 maart 1944; hij overleed ergens in Midden Europa, in een strafkamp of op de vlucht, het is niet bekend. Hij werd 39 jaar.

De moeder van Rosa werd met het transport van 6 november 1942 vanuit Westerbork gedeporteerd naar Auschwitz, waar ze op 9 november 1942 werd vermoord. Zij werd 69 jaar.

De broer van Rosa, Marcus Samuel, die Max werd genoemd en cellist en orkestleider was, had volgens zijn Joodse Raadkaart als adres ook Van Speykstraat 21 in Groningen. Hij had gevangen gezeten in de gevangenis van Scheveningen, het Oranjehotel, en was van 26 mei 1942 tot 15 juli 1942 gevangene geweest in kamp Amersfoort. Op 16 juli van dat jaar kwam een groep van 300 Joodse gevangenen uit kamp Amersfoort aan in Westerbork en werd op diezelfde dag op transport gesteld naar Auschwitz. De sterfdatum van Marcus Samuel Niekerk in Auschwitz is 30 september 1942. Hij werd bijna 31 jaar.

* 1: broers en zuster van Mozes Bloemendal:
• Freerk Marcus (Assen 24/5/1864 – Sobibor 20/3/1943) X Sara Kisch (Groningen 17 mei 1867 – Groningen 23/12/1942) Kinderen:
 Roosje (Groningen 25/10/1893 – Auschwitz 19/11/1942) X Andries Alexander van Dam (Groningen 19/3/1900 – Bodenwöhr 3/12/1943) kinderen:
 Keetje (Groningen 3/8/1922 – Auschwitz 19/11/1942)
 Sara (Groningen 8/12/1923 - Auschwitz 19/11/1942)
 Netje (Groningen 15/2/1926 – Auschwitz 19/11/1942)
 Froukje (Groningen 15/2/1926 – Auschwitz 19/11/1942)
 Alexander Andries (Groningen 28/1/1928 – Auschwitz 19/11/1942)
 Freerk Marcus (Groningen 13/4/1930 – Auschwitz 19/11/1942)
 Levie (Groningen 27/3/1895 – 18/8/1926) X Saartje de Jong (Assen 3/10/1896 – Sobibor 11/6/1943) Kinderen:
 Sara (Assen 15/5/1924 – Sobibor 11/6/1943) en drie kinderen als baby overleden
 Netje (Groningen 19/4/1897 – Auschwitz 8/10/1942) X Mozes Lezer(Vries 4/5/1896 – Blechhammer 21/1/1945) Kinderen:
 Andries (Assen 5/7/1919 – Auschwitz 30/9/1942)
 Sara (Assen 29/7/1921 – Auschwitz 22/10/1943) X David Nieweg (Groningen 10/3/1920 – Midden Europa 31/4/1944)
 Levie (Assen5/10/1926 – Auschwitz 30/11/1943)
 Freerk Marcus (Assen 16/11/1929 – Auschwitz 30/11/1943)
• Rebekka (Assen 4/5/1866 – Kampen 22/6/1929) X Herman Goudsmit (Kampen 11/8/1865 – Sobibor 23/7/1943)
 Simon (Kampen 14/5/1889 – Auschwitz 28/2/1944) X Alida Simons (Antwerpen 8/1/1888 – Rijswijk 5/11/1942) Kind:
 Rebekka (Den Haag 20/1/1919 – Rijswijk 31/10/1944)
• Marcus (Assen 17/3/1876 – Auschwitz 15/10/1942) X Hendrine Kisch (zuster van Sara Kisch) (Groningen 8/7/1879 - ?) Kinderen:
 Sara (Rotterdam 12/6/1903 – Auschwitz 30/9/1942) X Raphael Viool (Rotterdam 18/6/1902 – Auschwitz 30/9/1942)
 Abraham Hartog Marcus (Rotterdam 10/11/1904 – Mauthausen 7/10/1942) X Sara Spier (Rotterdam 7/8/1907 – Sobibor 23/4/1943)
 Marcus (Rotterdam 14/2/1936 – Sobibor 23/4/1943)
 Seline (Rotterdam 21/4/1940 – Sobibor 23/4/1943)

* 2 : broers en zusters van Bloemina Bollegraf
• Engelina (Winschoten 12/2/1878 - ?)
• Abraham (Winschoten 4/10/1883 – Auschwitz 19/10/1942) X Henderina van Dam (Groningen 3/11/1881 – Auschwitz 19/10/1942) kinderen:
 Simon (Groningen 12/7/1910 – Auschwitz Bobrek 28/2/1943)
 Maurits (Groningen 13/5/1912 – Auschwitz Bobrek 28/2/1943)
 Mietje (Groningen 19/5/1916 – Auschwitz 19/10/1942)
• Barend (Winschoten 20/5/1886 – Auschwitz 12/10/1943) X Helena Hermanna From (Sellingen 1/8/1879 – Auschwitz 12/10/1943)
• Jacob (Winschoten 29/11.1889 – Auschwitz 19/10/1942) X Aaltje Kropveld (Ter Apel 1892 – 1921) en Hester Bollegraaf (Hoogezand 5/9/1894- Auschwitz 19/10/1942) Kinderen:
 Van Aaltje: Izak (Winschoten 12/5/1918 – Midden Europa 28/2/1943)
 Van Hester: Mietje (Winschoten 24/2/1921 – Auschwitz 19/10/1942) X Jacob Issen (Essen Dld. 1912- 1983)
 Aaltje Rika (Winschoten 1/3/1923 – Auschwitz 19/10/1942)
 Henderina (Winschoten 15/12/1925 – Auschwitz 19/10/1942)
 Simon (Winschoten 14/4/1927 – Midden Europa 31/3/1944)
• Markus (Winschoten 10/7/1892 – Gleiwitz 28/2/1943) X Abigaël de Casseres (Amsterdam 15/7/1891 – Auschwitz 14/9/1942)
• Esther (Winschoten 9/5/1895 – Auschwitz 26/10/1942) X Mozes Levij (Leek 19/3/1889 – Midden Europa 31/3/1944)
 Izaak (Groningen 11/1/1917 – Auschwitz 30/4/1943) X Branca Rootveld (Amsterdam 1/7/1912 – Auschwitz 19/2/1943)
 Esther Mina (Westerbork 29/10/1942 – Auschwitz 19/2/1943)

* 3: Broers en zusters van Geertje Gudema:
• Henderika (Gasselte 1866 – 1882)
• Heiman Gudema (Gasselte 12/7/1869 – Sobibor 16/4/1943) X Ida Rachel Eisemann (Darmstad Dld. 16/6/1868 – Sobibor 16/4/1943)
 Aron Israel (Onstwedde 24/6/1900 – Sobibor 16/7/1943) X Geertje Gudema Meijer (Stadskanaal 8/12/1904 – Sobibor 16/4/1943)
 Heiman Izaak Gudema (Musselkanaal 1/10/1933 – Sobibor 16/7/1943)
• Nochgum (Onstwedde 20/7/1872 – Auschwitz 11/12/1942) X Bertina Vogelina Jacobs (Emmen 15/9/1869 – Auschwitz 11/12/1942)
 Betje (Wildervank 23/10/1906 – Auschwitz 29/10/1942) X Jonas de Groot (Wildervank 26/12/1902 – Auschwitz 28/2/1943)
 Rozette (Wildervank 15/5/1936 – Auschwitz 29/10/1942)
 Norman Max (Wildervank 10/4/1939 – Auschwitz 29/10/1942)
 Saartje (Onstwedde 239/12/1913 – 1914)
• Daniël (Onstwedde 11/10/1878 – Auschwitz 23/11/1942) X Caroline Gudema Cohen (Aurich Dld 23/6/1888 – Auschwitz 23/11/1942) haar zoon:
 Jacob Kropveld (Onstwedden 2/10/1929 – Auschwitz 23/11/1942)
• Liena Colthof Gudema (Onstwedde 13/1/1881 – Sobibor 23/7/1943) X Marcus Colthof (Gorredijk 22/5/1889 – Sobibor 23/7/1943)
 Esther (Beetsterzwaag 4/1/1925 – Auschwitz 26/2/1943)
• Levie (Onstwedde 31/1/1885 - ?) X Beela Levie (Leek 7/7/1886 – Assen 23/9/1964)
 Meijer Gerzon (Groningen 16/4/1920 – Auschwitz 30/4/1943) X Rika van den Berg (Groningen 20/3/1920 – 19/2/1943)
 Bertie (Westerbork 18/10/1942 – Auschwitz 19/2/1943)