Mozes van Holland werd geboren in Ruinen (Drenthe) op 22 april 1875. Hij was de jongste zoon van Abraham van Holland die geboren was in De Wijk op 27 november 1829 en in Ruinen was overleden op 6 december 1905. Abraham was koopman in vee en was getrouwd met Rachel van Leer (Gorredijk, 10 juli 1834 – Ruinen, 6 augustus 1920). Het echtpaar had vijf kinderen, van wie de twee meisjes heel jong overleden, en de zoons, Jakob, Bernard en Mozes alle drie in de oorlog het leven verloren. Bernard en Mozes woonden tot aan de deportatie in Ruinen, Jakob was voor het uitbreken van de oorlog al uit Ruinen vertrokken en had zich met zijn gezin in Zwolle gevestigd.

Mozes van Holland

In het boek De Jodenvervolging, Joodse families in Ruinen van Hans Westerman lezen we over de familie van Holland het volgende: ze waren eenvoudige kooplieden en konden zich financieel geen eigen huis permitteren. In 1872 werden de tijden voor Abraham van Holland iets beter toen hij f 1000,- uit een nalatenschap ontving. Dit was voor die tijd een kapitaal. Voor de prijs van f 50,- kocht hij twee stukjes tuingrond aan de Oosterstraat in Ruinen, waarop hij een huisje liet bouwen. Ten behoeve van zijn vee huurde Abraham ook nog een perceel grond voor f 4,- per jaar. Hij moest tenslotte toch zijn vee ergens laten grazen en als hij dit illegaal deed, zoals wel voorkwam, op het grasland van zijn buurman, kreeg Abraham een bekeuring. In 1920, toen moeder Rachel overleed, regelden de drie zoons de scheiding van de nalatenschap. Bernard en Mozes kochten Jakob uit. In 1927 kocht Mozes zijn broer Bernard uit en werd zo alleen eigenaar van het huis met erf, tuin en bouw- en weilanden aan de Oosterstraat in Ruinen.

Mozes was op 22 februari 1911 in Ruinen getrouwd met Mietje de Horst. Zij was geboren in Blokzijl op 18 augustus 1875 en was de dochter van Israël de Horst (Kuinre 1823 – Blokzijl 1908) en Hanna van Leer (Gorredijk 1832 – Blokzijl 1908), die de zuster was van Rachel van Leer, de moeder van Mozes, en dus waren Mozes en Mietje volle neef en nicht.

NIW, 30 september 1910

Mietje was het jongste kind in het gezin. Haar oudste broer Izaak (1858 – 1931) die getrouwd was met Anna Vles (1852 – 1910) had 6 kinderen, van wie drie heel jong overleden, een de oorlog overleefde en twee met hun gezinnen in de kampen werden omgebracht. Dan waren er Esther (1862 – 1941), Jacob (1864 – 1919), wiens dochter met haar gezin in de kampen werd omgebracht, Mozes (1867) die met vrouw en zes kinderen in Sobibor werd omgebracht en Vogeliena (1873) die met man en drie kinderen in Auschwitz werd omgebracht. Een kind overleefde de oorlog.

Mietje vertrok in 1893 vanuit Blokzijl naar Amsterdam om daar als dienstbode aan het werk te gaan. Haar broer Jacob en zus Vogeliena waren ook al naar Amsterdam getrokken om werk te vinden. Tot Mietje ging trouwen werkte ze op 9 verschillende adressen als hulp in de huishouding, en ook bij de Fedder Stichting in de Weesperstraat 41-43, een Joods Oudemannen tehuis, dat later in de oorlog geheel werd leeggehaald; de bewoners werden gedeporteerd en vermoord.

Op 27 april 1914 werd Rachel van Holland geboren in Ruinen, het enige kind van Mozes en Mietje. Het gezin woonde in het pand aan de Oosterstraat, nummer A 347, waar ook Bernard van Holland woonde, de broer van Mozes. Hij was koopman in huiden. Over Mozes en Bernard herinnert een inwoner van Ruinen, Roelof Luning, zich het volgende (zie boek van Hans Westerman):

“Het zal in de zomer van 1942 geweest zijn dat er een aantal paarden graasden aan de Oldenhavigerkant van wat nu het Rietpad heet. Zoals zomers wel vaker gebeurt, brak er plotseling een enorm onweer los boven Ruinen, gepaard gaande met felle bliksem. Ten gevolge hiervan werden twee paarden getroffen en vielen dood op de grond. De dieren zouden ter plaatse worden begraven. Als jongen zijnde was dat iets waarbij je natuurlijk aanwezig wilde zijn. Alvorens de paarden werden begraven, verschenen de broers Mozes en Bernard van Holland op het toneel om de dieren van hun huid te ontdoen. De huid was in deze omstandigheden nog het enige van de dieren wat nog van waarde was en beide broers knapten dit karweitje wel even op, zoals hen dit naar alle waarschijnlijkheid door hun vader, Abraham van Holland, was geleerd. Erg fijnzinnig ging het er niet aan toe. Toen bijvoorbeeld Mozes even zijn handen vrij moest hebben, stak hij zijn mes rechtop in het kadaver, wat hem op de nodige kritiek kwam te staan van de omstanders, die benedenwinds stonden te kijken. Overigens zagen beide mannen, Mozes en Bernard, er zeer onverzorgd uit, en weet ik mij ook nog te herinneren dat het in hun huisje altijd geweldig stonk. Een ondefinieerbare lucht kwam je tegemoet als je daar bijvoorbeeld voor het overbrengen van een boodschap of iets dergelijks even moest zijn.”

Dat met name Bernard er nogal onverzorgd uitzag, mede veroorzaakt door een zwarte baard van enkele dagen, staat ook in het geheugen gegrift van K. Kreulen uit Ruinen:
“Mijn ouders hadden een winkel aan de Westerstraat. Achter de winkel was de klompenmakerij van mijn vader gevestigd, waar ik als jongetje veel rondscharrelde. In de eerst jaren van de oorlog kwam Bernard van Holland daar iedere week binnenstappen; een jutezak over de schouder, om de houtkrullen uit de klompenmakerij op te halen. Na het vullen van de zak waren het steevast dezelfde woorden die hij sprak: “Mien jochie, ik zal hum even een touwgien umme de hals doen”. De familie van Holland gebruikte de houtkrullen om er de kachel mee aan te maken. Bij gebrek aan stro lagen hun drie honden er ook op. Die honden werden voor de hondenkar gespannen om daarmee onder meer nuchtere kalveren te vervoeren naar de markt in Steenwijk. De familie Holland woonde tegenover mijn grootmoeder. Mijn moeder weet zich nog te herinneren dat ieder jaar met het Joods paasfeest de overburen paasbrood aan de deur brachten.”

De broer van Mozes en Bernard, Jakob van Holland, die was getrouwd met Mietje Cohen (1869-1934, de laatste die op de Joodse begraafplaats van Ruinen werd begraven), woonde tot 1938 in Ruinen, maar later woonde hij met zijn dochter Reina en haar man in Zwolle. Zij werden alle drie vermoord in Auschwitz in 1942. De andere dochter, Anna, en haar man vonden in 1943 de dood, zij in Sobibor, hij in Midden-Europa.

Op 20 augustus 1942 ontving de burgemeester van Ruinen een brief van het Arbeitsamt in Meppel met het verzoek opgave te doen van de resterende nog in Ruinen woonachtige Joden. Dezelfde dag nog voldeed de burgemeester hieraan en stuurde onderstaand antwoord naar Meppel:

Op donderdag 12 november 1942 werden alle nog in Ruinen wonende Joden, met uitzondering van Lena Goldsteen per vrachtwagen opgehaald en afgevoerd naar Westerbork. Aangekomen op 12 november zouden de 9 mensen uit Ruinen tot 16 november 1942 in Westerbork blijven, alvorens met het transport van die datum naar Auschwitz te worden gedeporteerd. Op 19 november werden zij allen, waaronder Mozes, Mietje, Rachel en Bernard van Holland, vermoord.

Op initiatief van de Stichting Joods Monument Ruinen werd op 20 maart 2006 dit monument onthuld. Het staat op de Brink in Ruinen, naast de kerk.

Behalve Lena Goldsteen waren alle mensen die op het monument herdacht worden familie van elkaar. Anna Meiboom – de Horst was een nichtje van Mietje, de dochter van haar broer Mozes. Zij was getrouwd met Mannes Meiboom en had drie kinderen, Meta Anna, Mozes David en Elly. Esther Kahn was een halfzuster van Mannes Meiboom. De tweelingzus van Mannes, Roosje Meiboom, was getrouwd met Soes Manus de Horst, een broer van Anna Meiboom, dus een neef van Mietje. Dit gezin, met drie kinderen woonde in Blokzijl en vond de dood in Auschwitz, en Midden-Europa.

Algemeen handelsblad 21-12-1955