In de nacht van donderdag 21 op vrijdag 22 januari 1943 werden alle patiënten, en 52 personeelsleden van het Apeldoornsche Bosch, onder wie Klaartje en Jonas Kropveld, op een onvoorstelbaar onmenselijke manier in vrachtwagens geladen en naar de gereedstaande goederentrein gebracht.

Foto links: www.joodsmonument.nl

Klaartje Kropveld-Kropveld

Klaartje Kropveld werd geboren in Nijmegen op 23 december 1899 als zesde van negen kinderen in het gezin van David Salomon Kropveld (Hardenberg, 31 mei 1864 – Amsterdam, 2 januari 1916) en Grietje Gans (Woerden, 12 februari 1870 – Auschwitz, 5 februari 1943). (*1 voor broers en zusters)

Klaartjes vader was commissionair en was met zijn gezin regelmatig verhuisd, maar een jaar nadat Klaartje was geboren werd Amsterdam zijn standplaats en daar bleef hij met zijn gezin wonen, tot hij in 1916 overleed. Moeder Grietje voerde een traditioneel Joodse, koosjere huishouding: de vrijdagavond werd gevierd met gebeden en het aansteken van kaarsen en op Sjabbat werd niet gewerkt, althans daar probeerde Grietje haar man aan te houden. Ze zorgde ervoor dat hij het weekend thuis was, en als dat niet lukte, reisde ze met hem mee.

Ouders David Kropveld en Grietje Gans (www.joodsmonument.nl)

Op 27 juni 1917 trouwde Klaartje in Amsterdam met Jonas Kropveld. Hij was geboren in Den Haag, op 20 november 1898 en was een volle neef van Klaartje: hun vaders waren broers. Zijn ouders waren Victor Emanuel Kropveld (Hardenberg 1860 – Amsterdam 1928), een koopman, en Rozette Kosses (Oude Pekela 1862 – Amsterdam 1939). Jonas was het zesde kind uit een gezin met negen kinderen. (*2 ). Toen ze trouwden was Klaartje 17 en Jonas 19 jaar oud.

Handtekeningen onder de huwelijksakte, 27 juni 1917

Jonas staat in het archief van de militaire keuring, gekeurd in 1917, geregistreerd als straatkoopman en later in het gemeentearchief van Amsterdam als winkelbediende. Hij kreeg een vrijstelling van de dienst in verband met broederdienst. Het stel woonde tussen 1931 en 1940 in Utrecht, op verschillende adressen (1931 Vleutenseweg 342, 1933 Paramaribostraat 52, 1937 Laan van Nieuw-Guinea 33) en verhuisde op 20 mei 1940 naar de Lepelstraat 35 III in Amsterdam. In de politieberichten van de Amsterdamse politie van 18 februari 1942 staat dat Jonas Kropveld, geboren te Den Haag, beroep winkelbediende, wonende Lepelstr. 35 III is opgebracht in verband met de brandstofwet, namelijk het verkopen van anthraciet boven vastgestelde prijs en zonder bon. Kropveld is na verhoor en niets te zijne laste te 13.30 uur dien dag heengezonden.

Op 11 februari 1920 werd in Amsterdam hun enige kind geboren, David Salomon Kropveld.

Amstelbode, 16 februari 1920

Hij trouwde op 1 april 1942 met Mietje Noort (Amsterdam, 20 februari 1923) en ging wonen op het adres Lepelstraat 66 huis, wat het adres is van Mietjes ouders, Hartog Noort en Anna Lessing. Zij hadden daar een snoepwinkel. Mietje had als beroep naaister, en David Salomon was venter in gloeilampen.

Het Volk, 19 januari 1940
-  Levie Swart was de man van de oudste zus van Jonas

Op 26 augustus 1942 werd Jonas Kropveld opgenomen of tewerkgesteld in het Apeldoornsche Bosch, een Joods psychiatrische kliniek in Apeldoorn. Het is moeilijk te achterhalen wat de reden was van zijn verblijf in Apeldoorn. Hij verbleef op afdeling 3 B. Op 30 oktober 1942 kwam Klaartje ook naar het Apeldoornsche Bosch, waar zij verbleef op dezelfde afdeling als Jonas.

Het Apeldoornsche Bosch

De eerste tweeënhalf jaar van de oorlog gingen relatief onbezorgd voorbij aan de patiënten en het personeel van het Apeldoornsche Bosch. De paviljoens en bijgebouwen lagen in de prachtig groene omgeving van Apeldoorn-Oost. Bewoners en personeel voelden zich, ondanks de oorlogsberichtgeving, lange tijd veilig want de harde naziterreur zoals die in de Randstad dagelijks voelbaar was, bleef op afstand.

Maar op 1 april 1942 werd het niet-Joodse personeel ontslagen. Al snel meldden zich veel Joodse medewerkers aan, omdat ze meenden veilig te zijn in het Bosch, tot er in 1943 330 personeelsleden waren.

Eerst leek het er ook op dat de nazi’s Het Apeldoornsche Bosch ongemoeid zouden laten; in Apeldoorn sprak men van de "Jodenhemel". Op woensdag 20 januari 1943 verscheen echter op bevel van de bezetter de Ordedienst van Kamp Westerbork en op het station van Apeldoorn werd een goederentrein met 40 wagons gereed gemaakt. De helft van het personeel is in die nacht gevlucht en ondergedoken. In de nacht van donderdag 21 op vrijdag 22 januari 1943 werden alle patiënten en 52 personeelsleden, onder wie Klaartje en Jonas Kropveld, op een onvoorstelbaar onmenselijke manier in vrachtwagens geladen en naar de gereedstaande goederentrein gebracht.

“Het waren de leden van de Ordedienst van Westerbork die, paviljoen na paviljoen, de patiënten naar buiten haalden. […] Patiënten die geweigerd hadden zich aan te kleden werden (het was vijf graden boven nul) in nachtgewaad in de vrachtauto’s gesmeten, sommigen naakt. Zij die zich verzetten, werden naar buiten gesleurd. Er waren er ook die met een dwangbuis om naar de vrachtauto’s geduwd of gedragen werden. Een deel van de patiënten liet dit alles verwezen over zich heen gaan, andere jammerden of stieten kreten uit.” (uit Lou de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog)

De trein vertrok de volgende ochtend en bracht bijna 1100 patiënten en de 52 personeelsleden rechtstreeks naar Auschwitz, waar allen bij aankomst op gruwelijke wijze werden vermoord, waarover verschillende verhalen bestaan:

Van de aankomst in Auschwitz zijn getuigenverklaringen. Een Nederlands-Joodse man die daar werkte verklaarde: “Ik was op het station toen de trein aankwam. Het was een van de vreselijkste transporten uit Holland die ik ooit gezien heb. Vele geesteszieke patiënten probeerden door de postketting te breken en werden doodgeschoten. De rest van de patiënten werd onmiddellijk vergast, maar ik herinner mij precies dat de doktoren en het verplegend personeel, die in aparte wagens gezeten hadden, niet vergast, maar in het kamp gebracht werden.”

Daarover zijn ook andere verhalen; zo is er het verhaal dat een aantal verpleegkundigen die weigerden lijken over te brengen naar het crematorium hetzelfde lot ondergingen en er is een verhaal dat nog levende mensen uit het transport in grote kuilen geworpen werden waar ze met benzine en hout verbrand werden. (joodsamsterdam.nl)

“De vrachtauto’s voerden hen niet naar de gaskamers maar naar een van de grote langgerekte kuilen waarin de lijken van vergasten verbrand werden. Hoog laaiden er de vlammen op. De pas aangekomenen werden er midden in gesmeten. Brokken hout en petroleum volgden.” (Lou de Jong)

Het resterende, in Apeldoorn gebleven personeel, werd samen met de laatste ruim honderd Joodse Apeldoorners in een gewone trein naar Kamp Westerbork gebracht en werd vandaaruit gedeporteerd. In totaal zijn meer dan 1400 mensen die op 21 januari op het terrein van de instelling aanwezig waren weggevoerd. Slechts enkelen van hen overleefden de oorlog.

De sterfdatum van Klaartje en Jonas is 25 januari 1943.

David Salomon Kropveld werd op 16 augustus 1942 vanuit kamp Amersfoort via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd en werd daar op 18 augustus 1942 vermoord. Hij was 22 jaar oud.

Mietje Noort werd met het transport van 10 november 1942 naar Auschwitz gedeporteerd en daar op 13 november 1942 vermoord. Zij werd 19 jaar.

Mietjes ouders, Hartog en Noort en Anna Noort – Lessing werden ook in Auschwitz vermoord. Haar zus Rachel Rooselaar-Noort werd in Sobibor vermoord en haar man Samuel Rooselaar kwam om in Midden-Europa.

Monument ter nagedachtenis aan de ontruiming van het Apeldoornsche Bosch ontworpen door Ralph Prins

‘NOOIT HEB IK
WAT ONS WERD ONTNOMEN,
ZO BITTER LIEFGEHAD’.

Uit: Ida Gerhardt, Het Carillon

 

 

*1 broers en zusters van Klaartje:

• Aaltje (Amsterdam 7/1/1890 – 4/12/1967) X Lehman Kropveld (Bellingwolde 17/5/1889 – Auschwitz 29/10/1942) vier zonen, twee vermoord, twee overleefden
• Israël Samuel (Woerden 5/1/1892 – Sobibor 9/4/1943) X Hendrika de la Penha (Amsterdam 10/1/1895 – Sobibor 9/4/1943) drie kinderen, allen vermoord David, Lea, Margaretha Kropveld
• Samuel (Amsterdam 11/3/1894 – Auschwitz 22/4/1943) X Goetje Kropveld (Amsterdam 28/8/1892 – Sobibor 7/5/1943) vijf kinderen, vier vermoord, een overleefde
• Betje (Groningen 1/9/1896 – Sobibor 9/4/1943)
• Saartje (Groningen 5/2/1898 – Sobibor 7/5/1943) X Abraham Theeboom (Amsterdam 23/1/1891 – Auschwitz 14/1/1943) vijf kinderen, allen vermoord
• Keetje (Amsterdam 28/12/1902 -?) overleefd
• Jetje (Den Haag 21/12/1904 – Amsterdam 16/6/1974) X Abraham Polak (Arnhem 145/12/1885 – Amsterdam 17/5/1965) en Wolf Jacobs (Amsterdam 20/3/1899 -?) twee kinderen overleefden
• Mietje (Amsterdam 22/2/1908 – Sobibor 9/4/1943) X Barend Vleeschdrager (1906-1937) twee zonen, beiden vermoord en Izaäk ten Bosch (’s-Heerenberg 3/11/1896 – Sobibor 9/4/1943)

*2 -  broers en zusters van Jonas:

• Frouwke (Bellingwolde 3/10/1879- Auschwitz 5/2/1943) X Levie Swart (Amsterdam 1873 – 1940) twaalf kinderen, zeven vermoord, drie overleefden, twee stierven als baby
• Aaltje Grietje (Bellingwolde 18/6/1887 – Amsterdam 1/8/1942) X Henri van Geens (Amsterdam 26/3/1879 – Auschwitz 14/9/1942) vijf kinderen, drie vermoord, een overleefde, een stierf als baby
• Lehman (Bellingwolde 17/5/1889 – Auschwitz 29/10/1942) X Aaltje Kropveld (Amsterdam 7//1/1890 – 4/12/1967) vier zonen, twee vermoord, twee overleefden
• Samuel (Zandeweer 28/2/1891- 30/3/1891)
• Samuel (Vriescheloo 18/2/1895 – 1929) X Esther Wijnschenk (Amsterdam 1893- 1929) twee zonen, beiden vermoord
• Saartje (Amsterdam 1904 – 1933) X Hijman Wittenburg (Amsterdam 19/11/1904 – Auschwitz 30/9 1942) drie kinderen, allen vermoord
• Benjamin (Amsterdam 11/6/1905 – 25/10 /1982) X Sara van Coevorden (Groningen 22/9/1903 – Sobibor 21/5/1943) twee kinderen, een vermoord, een overleefde