Om de maatregelen tegen de Duitse Sinti en Roma in praktijk te kunnen brengen, moeten de nazi’s eerst vaststellen wie er wel en niet als zigeuner geldt. Voor dit doel wordt in 1936 een onderzoeksinstituut opgericht: de Rassenhygienische und erbbiologische Forschungsstelle. Het instituut verzamelt data en informatie over rondtrekkende personen in Duitsland, met de nadruk op ‘zigeuners en zigeuners van gemengde afkomst’. De politie en andere instanties gebruiken deze data bij het oplossen van het ‘zigeunervraagstuk’. 

‘Niet in staat tot nadenken’

Aan het hoofd van het onderzoeksinstituut staat Robert Ritter. Hij is arts en psychiater en houdt zich onder andere bezig met Kriminalbiologie. Deze tak van de wetenschap veronderstelt dat de neiging tot crimineel gedrag een erfelijke eigenschap is. Over Sinti en Roma koestert Ritter grote vooroordelen. Ze zouden zich door hun driften laten leiden, niet in staat te zijn tot nadenken en een gebrek aan werklust hebben. Ritter en zijn medeonderzoekers trekken door heel het land om data te verzamelen over de in Duitsland levende Sinti en Roma. Ze fotograferen en interviewen mensen en nemen bloed af. Hannes Weiss vertelt over hoe de onderzoekers op bezoek kwamen bij zijn tante om gezichten en lichamen op te meten. Hij omschrijft hen als ‘goeie mensen’ die iets te eten en te drinken meebrachten. Als ze kwamen riep zijn Duitse tante zelfs uit: ’Oh, daar komen ze weer, wat heerlijk!’, niet wetende dat met het onderzoek de weg naar deportatie vrijgemaakt werkt.

Sinti-kinderen in Mulfingen

Amalie Schaich heeft minder goede herinneringen aan de onderzoekers. Van 1939 tot 1943 woonde ze in een kindertehuis in Mulfingen. Ze was daar samen met andere Sinti-kinderen ondergebracht nadat hun ouders in concentratiekampen waren opgesloten. Ze vertelt dat ze soms brieven van hun ouders ontvingen, ‘maar we kregen alleen de groeten, de rest van de tekst was doorgekrast.’ Van tijd tot tijd bezoeken Robert Ritter en zijn assistente Eva Justin het tehuis. Ze proberen met de Sinti-kinderen te praten en Justin doet testen met de kinderen voor haar promotieonderzoek. Amalie moet niets van de twee onderzoekers hebben: ‘Ze behandelden ons niet als normale mensen. Ze snapten maar niet dat Sinti-kinderen net zo intelligent zijn.’ Eva Justin zal later in haar dissertatie concluderen dat wanneer ‘we een zigeuner opvoeden [..] deze als gevolg van zijn gebrekkige aanpassingsvermogen doorgaans meer of minder asociaal blijft.’ De kinderen uit het tehuis worden bijna allemaal in 1944 naar Auschwitz gedeporteerd.

Rapport

In 1939 heeft Ritter informatie verzameld over meer dan 20.000 personen. Op basis van het ras van de grootouders bepalen de onderzoekers of iemand een ‘volbloed zigeuner’, van gemengde afkomst of helemaal geen ‘zigeuner’ is. Over de Sinti en Roma in Duitsland concludeert hij dat 90% van hen Zigeunermischlinge zijn. Deze Sinti en Roma hebben volgens hem decennialang relaties aangeknoopt met ‘Duitse criminelen’ en ‘asocialen’ en zijn daardoor afgegleden tot een minderwaardig ras. Om dit ‘probleem’ te verhelpen stelt hij voor de mensen in ‘gesloten koloniën’ onder te brengen en te steriliseren. 

Het werk van Robert Ritter en zijn onderzoeksinstituut vormt een praktische en ideologische basis voor de vervolging van de Duitse Sinti en Roma. Zijn ideeën over erfelijkheid worden door Heinrich Himmler overgenomen in zijn circulaire ‘De bestrijding van de zigeunerplaag’, die de raciale vervolging van Sinti en Roma inluidt. Ritter heeft nooit terecht gestaan voor zijn daden. Hij ontkent verantwoordelijk te zijn en onderzoek van justitie loopt op niets uit. In 1951 sterft hij na een periode van ziekte.

Literatuur

Justin, Eva, Lebensschicksale artfremd erzogener Zigeunerkinder und ihrer Nachkommen, (Berlijn 1943). 

Lewy, Günther, The Nazi Persecution of the Gypsies (Oxford 2000). 

Jan Parcer (ed.), Memorial Book. The Gypsies at Auschwitz-Birkenau (München 1993).

Schmidt-Degenhard, Tobias, Vermessen und Vernichten. Der NS-”Zigeunerforscher” Robert Ritter (Stuttgart 2012).

Zimmermann, Michael, Rassenutopie und Genozid. Die nationalsozialistische “Lösung der Zigeunerfrage” (Hamburg 1996).

Bob Entrop, Een stukje blauw in de lucht (2007).