In 1989 komt er een einde aan de Koude Oorlog, die tot dan toe meer dan veertig jaar geduurd heeft.

Het zijn emotionele en bijzondere beelden: familieleden, oude vrienden en onbekenden die elkaar in de armen vallen nadat DDR-politicus Günter Schabowski de bekende woorden ‘Sofort, unverzüglich’ uitspreekt op de vraag wanneer de grenzen met het Westen geopend worden. De Berlijnse Muur wordt neergehaald en Berlijners en toeristen proberen een brok muur mee naar huis te nemen, als permanente herinnering.

Zijn tijden van oorlog en geweld nu echt ten einde gekomen? De jaren negentig beloven nieuwe mogelijkheden en vooruitgang. De Sovjet-Unie valt; als een ‘triomf van de democratie’. De politicoloog Francis Fukuyama publiceert zijn razend populaire boek Het einde van de geschiedenis en de laatste mens, waarin hij stelt dat er een nieuwe periode in de wereldgeschiedenis is aangebroken, waarin staten elkaars soevereiniteit erkennen en er een einde komt aan de conflicten tussen ideologieën. Het internet maakt interactie met verre werelddelen mogelijk. De mobiele telefoon zorgt ervoor dat mensen, overal ter wereld, 24/7 bereikbaar zijn.

Vanaf de jaren negentig moet aan de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog een hedendaagse les en zingeving verbonden worden. Maatschappelijke betrokkenheid en aandacht voor mensenrechten en andere slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog en voor oorlogen in het algemeen, komen hoog op de publieke agenda te staan. Auschwitz fungeert bijna als een ‘publieke vorm van religie’ en een ‘moreel ijkpunt’ voor toekomstige generaties. Het wordt noodzakelijk het verhaal van de Holocaust verder te vertellen nu de eerste generatie oorlogsslachtoffers begint ‘uit te sterven’. De media wordt steeds belangrijker in dit vertellen van dit verhaal. In 1993 komt Steven Spielbergs baanbrekende film Schindler’s List uit. Het jaar daarop wint de film maar liefst zeven Oscars.

Datzelfde jaar wordt Wim Kok de nieuwe Minister-President van Nederland en valt de Bosnische enclave in Srebrenica, nadat Nederlandse blauwhelmen de opdracht hadden gekregen deze te beschermen. Wat volgt is genocide. Oorlog en geweld blijken achteraf nog steeds niet tot een ver verleden te behoren.

In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork wordt in 1999 het Landelijk Steunpunt Gastsprekers WO II-heden opgericht. Door dit Steunpunt worden gastlessen van overlevenden en nabestaanden over de Tweede Wereldoorlog georganiseerd, waarmee de herinnering en geschiedenis levend wordt gehouden.

Tegelijkertijd blijkt het voor jongeren steeds moeilijker om zich voor te stellen hoe plekken als kamp Westerbork eruit hebben gezien. Mede daarom worden er in de jaren ’90 ‘ruïne-achtige’ constructies op het kampterrein geplaatst. In 2017 worden ze afgebroken omdat er vaak onterecht wordt gedacht dat het om originele gebouwen gaat. Wel wordt in 2010 barak 56 teruggeplaatst en staan er vanaf 2015 permanent twee goederenwagons op het kampterrein.