Voor Joop en zijn broer Bram is door hun vader en broer Daan na de oorlog een dubbele, verbonden grafsteen opgericht op de Joodse begraafplaats van Assen.                                    

 

Foto links: het graf van Johan Gans in Assen (collectie HcKW:   https://collecties.kampwesterbork.nl/werk/https%3A%2F%2Fdata.kampwesterbork.nl%2Fwork%2FHCIS.00025432)

Johan Gans

Johan Gans (collectie HcKW)

Johan Gans, die Joop of Jopie werd genoemd, werd geboren als jongste van de drie zoons van Meinhard Jacob Gans (Aduard, 3 april 1890) en Jennie Heilbron (Dinxperlo, 18 augustus 1891). De oudste zoon David (Daan) Gans was geboren in Assen op 29 oktober 1919 en de tweede, Abraham (Bram), in Groningen op 7 september 1921. (*1 voor ouders en broers van Meinhard Jacob Gans, *2 voor ouders en zussen van Jennie Heilbron en *3 voor de broers van Johan)

Meinhard en Jennie waren op 30 mei 1917 getrouwd in Dinxperlo:

Getuigen bij het huwelijk van Meinhard Gans en Jennie Heilbron in Dinxperlo op 30 mei 1917 waren Izaak Gans,
de broer van Meinhard en Izaak Herschel, de zwager van Jennie. (Bron: Gemeentearchief Dinxperlo)

Meinhard en Jennie hadden in Assen een schoenenzaak aan de Varkensmarkt 1, hoek Gedempte Singel. Door de jaren heen verschenen er veel advertenties in de regionale kranten in Drenthe:

M. J. GANS,. "Provinciale Drentsche en Asser courant". Assen, 23-07-1921.
Geraadpleegd op Delpher op 19-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000110300:mpeg21:p004

M. J. Gans,. "Provinciale Drentsche en Asser courant". Assen, 31-08-1921.
Geraadpleegd op Delpher op 19-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000110387:mpeg21:p004

M. J. GANS. "Provinciale Drentsche en Asser courant". Assen, 04-01-1927.
Geraadpleegd op Delpher op 19-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000111906:mpeg21:p008

ASSEN. Bevordering.. "Provinciale Drentsche en Asser courant". Assen, 19-06-1924.
Geraadpleegd op Delpher op 23-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMDA03:000110997:mpeg21:p003

Naar alle waarschijnlijkheid ging Joop naar de MULO in Assen, want in juli 1939 verscheen in de Provinciale Drentsche en Asser Courant een lijst met MULO-leerlingen die bevorderd waren, en onder hen was een J. Gans uit Assen die overging van de tweede naar de derde klas. In juli 1942 verscheen onderstaand bericht in het Nieuwsblad van het Noorden. Joop was geslaagd voor zijn MULO-diploma, in Groningen. Omdat vanaf september 1941 Joodse leerlingen niet meer naar school mochten, gingen zij naar Joodse scholen die in verschillende steden in Nederland werden opgericht. Leerlingen uit Assen moesten daarvoor naar Groningen.

KERK- EN SCHOOLNIEUWS. "Nieuwsblad van het Noorden". Groningen, 15-07-1942, p. 4.
Geraadpleegd op Delpher op 23-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010330469:mpeg21:p004

In juli 1942, toen veel Joodse mannen naar werkkampen werden afgevoerd, voelde Meinhard Gans dat het te gevaarlijk werd voor zijn zonen. Hij moest op zoek naar onderduikadressen. De bevriende schoenmaker Siep Wiltjer uit Assen, die veel reparatiewerk voor hem deed, hielp hem hierbij. Er werden adressen gevonden voor Joop, die naar Groningen ging en voor Daan, die door Wiltjer naar de afgelegen boerderij van de familie Sinkgraven in Smilde werd gebracht. Meinhard vroeg aan een boer in het Zeijerveld of Bram, die zijn ouders wel eens had verteld dat hij zijn toekomst in Palestina zag, er als Palestina-pionier kon werken en tevens kon onderduiken. Deze boer had echter al twee Palestina-pioniers aan het werk, maar wilde graag helpen om een andere oplossing te vinden. Zo kwam Bram terecht in de bossen van Appelscha en later in Kalenberg bij Steenwijk. (zie portret Abraham Gans)

In 1942 waren de drie jongens Gans dus redelijk veilig, maar door alle spanningen over de familie en over zijn zaak werd hun vader in juli van dat jaar met ernstige hartklachten opgenomen in het Wilhelmina Ziekenhuis in Assen. Zijn vrouw Jennie dook niet onder maar bleef thuis wonen, omdat zij haar man zoveel mogelijk wilde bezoeken. Dit heeft haar uiteindelijk het leven gekost. Op 26 oktober 1942 werd zij opgepakt en naar Westerbork gebracht, waar ze in barak 41 zat. Vanuit Westerbork heeft ze haar man nog in het ziekenhuis bezocht, onder begeleiding. Er was zelfs een vluchtplan voor haar geregeld, maar dat weigerde ze, wetende dat er in het kamp represaillemaatregelen zouden worden genomen als zij niet zou terugkeren. Met het transport van 10 november 1942 werd ze naar Auschwitz gedeporteerd. Bij aankomst op 12 november 1942 werd ze daar meteen vermoord. Jennie Gans - Heilbron werd 51 jaar.

Jennie Gans - Heilbron ( Collectie HcKW)

 

Na zijn herstel bleef Meinhard nog een tijdje ondergedoken in het ziekenhuis. De geneesheer-directeur dr. H.W. Mook gaf hem een fiets waarmee hij naar de Achterhoek fietste. Hij dook onder in Varsseveld bij boer Johan Hiddink, waar ook al twee van zijn vier schoonzussen en een paar neven en nichten ondergedoken zaten.

Vlak na zijn eindexamen MULO B moest Joop dus onderduiken in Groningen, waarschijnlijk rond 15 augustus 1942. In het politieblad van Assen verscheen het volgende:

De Commissaris van Politie te Assen verzocht opsporing, aanhouding en voorgeleiding van Johan Gans, wonende op de Varkensmarkt 1 te Assen. Hij had zijn woonplaats verlaten zonder de daartoe vereiste vergunning.
Algemeen Politieblad, nr 34, 27 augustus 1942, 970, bericht 1633

Met deze omschrijving werden Joden aangeduid die waren ondergedoken.

Joop was ondergedoken bij Zuster Brouwer in Groningen en daar zaten ook Rientje Hartog - de Haan en haar dochter Mathilde (Tilly) Hartog. Rientje was getrouwd met Sallij Hartog, die als procuratiehouder bij het herenconfectiebedrijf de Gebroeders Levie in Groningen werkte. Zij hadden twee dochters, Mathilde en Tina en woonden aan de Troelstralaan in Groningen. Sallij en Tina werden in 1943 vermoord in Sobibor. Rientje en Mathilde hebben door onderduik de oorlog overleefd. Joop was vaak ziek, en werd verpleegd door Rientje en Tilly.

In september 1943 kreeg Joop een zware longontsteking en raakte in coma. Dr. Haex van het toenmalige Groot Ziekenhuis in Groningen heeft hem opgenomen en geprobeerd hem te genezen, maar tevergeefs: Johan Gans overleed op 30 september 1944, bijna twintig jaar oud. Hij werd door het verzet begraven in een dorp in Groningen. Na de oorlog is hij in Assen herbegraven. Voor Joop en zijn broer Bram, die op 31 maart 1943 in kamp Westerbork was overleden nadat hij op zijn onderduikadres was gearresteerd en gewond geraakt door een schot in zijn arm en nek, is door hun vader en broer Daan na de oorlog een dubbele, verbonden grafsteen opgericht op de Joodse begraafplaats van Assen.

 

 overlijdensakte van Johan Gans uit archief gemeente Groningen (allegroningers.nl)

Bij een herdenking op de Joodse Begraafplaats in Assen in 1951 sprak Meinhard Gans ter nagedachtenis aan de vele Asser Joden die de oorlog niet hadden overleefd. Onder hen waren zijn vrouw en twee zoons, zijn twee broers en hun vrouwen en een nichtje. Meinhard Jacob Gans overleed in Assen op 30 mei 1960.

 

Meinhard Gans (www.joodsmonument.nl)

DIEPE ONTROERING. "Provinciale Drentsche en Asser courant". Assen, 18-06-1951, p. 4.
Geraadpleegd op Delpher op 19-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB23:001562139:mpeg21:p00004

In Assen, op het adres Forum 4, zijn stolpersteine gelegd voor Jennie Gans- Heilbron, Abraham Gans en Johan Gans: https://www.tracesofwar.nl/sights/35360/Stolpersteine-Forum-1.htm

*1: Ouders en broers van Meinhard Jacob Gans:

David Gans (Aduard 14/12/1856 - Groningen 17/1/1937) X Grietje Rosenbaum (Zuidlaren 19/2/1866 - Groningen 21/1/1938)

● Izaak Gans (Aduard 27/12/1891 - Auschwitz 12/10/1942) X Saartje Meijer (Vlagtwedde 21/3/1898 - Auschwitz 12/10/1942)
● Jacob Gans (Groningen 7/8/1896 - Auschwitz 22/10/1942) X Betje Slager (Steenwijk 30/5/1895 - Auschwitz 22/10/1942)
➢ Grietje Gerda Gans (Groningen 3/5/1922 - Auschwitz 22/10/1942)

Familiebericht. "Nieuw Israelietisch weekblad". Amsterdam, 28-01-1938, p. 7. Geraadpleegd op Delpher op 19-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872994:mpeg21:p007

 

*2: Ouders en zussen van Jennie Heilbron:

Abraham Heilbron (Dinxperlo 3/3/1851 - 2/6/1934) X Johanna Jungbluth (Dörrebach Dld 16/10/1863 - Dinxperlo 25/6/1925)

● Henriette Heilbron (Aalten 23/8/1888 - 3/9/1980) X Isac Herschel (Genemuiden 25/4/1881 - Doetinchem 1/3/1971)
➢ Abraham Herschel (Wisch 8/11/1906 - Doetinchem 5/7/1997) X Sonja Karla van Gelder (Doetinchem 11/5/1922 - Zelhem 6/1/2011)
➢ Herman Herschel (Wisch 27/3/1910 - Doetinchem 26/6/1999) X Dorothea Fruitman (Amsterdam 14/4/1915 - Amstelveen 5/7/1998)
● Lina Heilbron (Aalst 28/1/1890 - Enschede 10/5/1918)
● Francisca Heilbron (Aalst 15/1/1893 - Enschede 26/2/1975) X Lefman Louis de Jong (Haaksbergen 19/8/1884 - Enschede 21/11/1963)
➢ Izaak Mozes de Jong (Enschede 27/3/1920 - Mauthausen 6/12/1941)
➢ Johanna Lina Jeanette de Jong (Enschede 1/3/1925 - Amsterdam 11/7/2013) X Alfred de Wolf (Doetinchem 11/7/1916 - 4/8/1992)
● Regina Heilbron ( 20/11/1901 - 27/10/1984) X Henri Heijmans (Enschede 17/1/1903 - 7/12/1978)

*3: broers van Johan Gans:

● David (Daan) Gans (Assen 29/10/1919 - 5/2/1991) X Geertje Sinkgraven (Smilde 31/8/1924 - Assen 9/8/2016) Dit echtpaar heeft kinderen
● Abraham Gans (Groningen 7/9/1921 - kamp Westerbork 31/3/1943)