Grietje Steenhuis–Stuut werkte eind jaren dertig bij het gezin van Samuel Gans. Zij werd de ganzenhoedster genoemd, omdat ze vaak met de kinderen Gans wandelde, en ze had veel fijne herinneringen aan dit hardwerkende, vrijgevende en hartelijke gezin.

Foto links: Samuel Gans met zijn kinderen Gelle en Simon (https://www.joodsmonument.nl/nl/page/315638/samuel-gans-with-on-the-left-gelle-gans-and-right-simon-gans)

Samuel Gans

Samuel Gans werd geboren op 19 november 1897 in Farmsum, gemeente Delfzijl, de op één na de jongste telg in het grote gezin van Simon Gans (Vreeswijk, 4 juni 1855 – Delfzijl, 12 januari 1919) en Gelle Goudsmit (Delfzijl, 23 september 1857 – 17 maart 1926). Het gezin telde tien kinderen, van wie er zev
en in de Duitse kampen werden vermoord met hun gezinnen; twee stierven jong en slechts een overleefde de oorlog door in 1939 naar de Verenigde Staten te emigreren. (* 1).

Geboorteakte Samuel Gans. Zijn vader Simon Gans was verhinderd om zijn zoon aan te geven wegens ziekte.
(bron: Groninger Archieven.)

Simon Gans was koopman van beroep. Hij was in 1886 vanuit Vianen naar Delfzijl gekomen om daar zijn geluk te beproeven in de handel. Hij was toen een koopman in lompen. In 1902 had hij een slagerij/vleesrokerij in Farmsum

Nieuwsblad van het Noorden, 15 april 1902

In 1905 verkocht hij zijn inboedel omdat hij het plan had opgevat met het hele gezin naar Amsterdam te verhuizen.

Nieuwsblad van het Noorden, 8 maart 1905

Kennelijk zag hij mogelijkheden om daar handel te drijven. Van 20 maart 1905 tot 23 juni 1905 stond het gezin ingeschreven in de Kattenburgerstraat in Amsterdam. Na drie maanden keerden ze weer terug naar Farmsum, waar Simon de slagerij voortzette. Hij handelde verder in alles wat los en vast zat: scheepsbenodigdheden, lompen, oud ijzer en metalen, antiek, paarden en zelfs een Sint-Bernardshond komen voor in de advertenties uit die periode.

In 1911 kwam de oudste zoon, Lion, bij hem werken. De naam van het bedrijf veranderde toen in S. Gans en Zoon. Later kwamen nog drie van de vijf zonen bij het bedrijf: Arent, Meijer en Samuel en ook Aaron de Vries, de man van dochter Betje. Het bedrijf was succesvol, wat blijkt uit de belastingschaal waarop het was ingedeeld. Toen Simon in 1919 overleed zetten de zoons de zaak voort. Hun moeder begon een handel in antiquiteiten, maar na haar overlijden in 1926 werd die zaak opgeheven.

Op 27 juli 1921 werd het familiebedrijf geregistreerd onder de handelsnaam S. Gans, handel in metalen, lompen en aanverwante artikelen. De eigenaren, met ieder een gelijk aandeel, waren Lion, Arent, Meijer, Samuel en Aaron de Vries. In 1928 verhuisde Arent naar Emden waar hij een antiekzaak begon. Meijer Gans was de slager in de Molenstraat in Farmsum. Hij adverteerde met gerookt paardenvlees.

Op 4 september 1930 trouwde Samuel met Frouktje van Dam (Groningen, 6 januari 1904) in Groningen, en op 7 september 1930 trouwde het stel ook in Delfzijl. Frouktje was het derde kind van Alexander Andries van Dam (Groningen, 6 januari 1876), een koopman, en Keetje de Vries (Groningen, 5 september 1875). Frouktje had zeven broers en zusters van wie vijf omkwamen in de oorlog en twee de oorlog overleefden (* 2). Het gezin woonde in Groningen op het adres Nieuwstad 39.

(bron: Groninger Archieven)

Samuel en Frouktje gingen wonen aan de Marktstraat 25 in Delfzijl en leidden daar een goedlopende meubel-en antiekzaak. Op 1 januari 1933 werd de naam van het familiebedrijf, waar alle zaken van de broers onder vielen, veranderd in Gans & Zonen, Waterstraat 50 Delfzijl, het adres van Lion Gans. Het ging goed met het bedrijf, en in 1937 werd er een filiaal in Groningen geopend, aan de Westerkade 13, later op nummer 12. Er verschenen zeer regelmatig advertenties in het Nieuwsblad van het Noorden voor touwwerk, scheepsluiken, balken en buizen, boten, brandkasten, machines voor houtbewerking, moderne meubelen, antiek, pluche lappen, en voor wat ze ook maar op de kop konden tikken. In 1926 stond op naam van de Firma S. Gans & Zonen, handel in antiquiteiten te Delfzijl, een auto geregistreerd met kentekennummer A 12474, en in 1929 nog een met als nummer A 16048.

1933. Mogelijk het huis op nummer 25 waar Samuel en Frouktje hun winkel en woonhuis hadden.

bron: Nieuwsblad van het Noorden

Samuel en Frouktje kregen vijf kinderen: de oudste, Simon, werd geboren op 21 juni 1931 en Keetje werd geboren op 15 mei 1933.

Bron: artikelen uit het Nieuwsblad van het Noorden - Foto's: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/551391/familie-gans-jpg

Simon en Keetje gingen naar de Singelschool in Delfzijl. Deze Openbare Lagere School was gevestigd aan de Binnensingel in Delfzijl. Tegenwoordig zit er een hotel in het pand.

Singelschool Delfzijl. Keetje en Simon op tweede rij van boven, 4de en 5de van links.
Freubel klas openbare school, staat onder op de foto. Later heette dat kleuterklas. 1937 of 1938.
bron: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/389057/simon-en-keetje-gans-aan-de-singelschool-te-delfzijl-1938-39

Het derde kind van Samuel en Frouktje, Gelle, of Gella, werd geboren op 9 augustus 1935.

Bron: Nieuwsblad van het Noorden - https://www.joodsmonument.nl/nl/page/149763/gelle-gans-photo-from-april-4th-1936


https://www.joodsmonument.nl/nl/page/417296/keetje-gans-left-and-gelle-gans-right
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/315638/samuel-gans-with-on-the-left-gelle-gans-and-right-simon-gans

 

En tot slot kregen ze een tweeling op 28 oktober 1938, Alexander en Lion.

bron: Nieuwsblad van het Noorden - https://www.joodsmonument.nl/nl/page/149760/the-twins-alexander-left-and-lion-gans

Samuel en Frouktje werkten beiden in de zaak, en hadden hun handen vol aan het werk en het grote gezin.

Nieuwslad van het Noorden, 23 januari 1940

Grietje Steenhuis – Stuut werkte eind jaren dertig bij het gezin. Haar dochter vertelt dat haar moeder veel fijne herinneringen had aan dit hardwerkende, vrijgevende en hartelijke gezin. ”Simon was een heel grappig kind vertelde onze moeder, hij had altijd leuke streken. Gelle was een prachtig meisje met zwarte krulletjes. Mijn moeder heeft altijd gezegd dat dit haar fijnste betrekking was”

Marktstraat Delfzijl in 1903 (https://jck.nl/joodse-gemeenten/delfzijl)

Gelle en Keetje met Grietje Steenhuis – Stuut, de oppas.
Zij werd de Ganzenhoedster genoemd omdat ze altijd wandelde met de kinderen Gans.
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/389222/keetje-en-gelle-gans-met-hun-ganzenhoedster-grietje-te-delfzijl

Gelle, Alexander, Lion en Keetje 
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/557692/kinderen-gezin-gans-jpg

https://www.joodsmonument.nl/nl/page/393178/simon-gelle-en-keetje-gans
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/557690/alexander-en-lion-gans
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/315634/simon-gans
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/149764/gelle-gans

Op maandag 9 maart 1942 werd burgemeester Van Julsingha van Delfzijl medegedeeld door de gewestelijke politiepresident dat alle zieke en gezonde Joden op dinsdag 10 maart naar het station van Groningen moesten vertrekken om vandaar naar Westerbork te worden afgevoerd. Ongetwijfeld begreep de burgemeester dat dat desastreus zou aflopen voor zijn Joodse inwoners. Na overleg met de Sicherheitspolizei in Amsterdam werd van dit plan afgezien, en werd besloten dat alle Joden uit Delfzijl op 11 maart 1942 naar Amsterdam zouden worden gebracht. Waarschijnlijk hoopte Van Julsingha dat zijn mensen in Amsterdam nog mogelijkheden zouden vinden om onder te duiken. Omdat Delfzijl aan zee lag meenden de Duitsers dat er te veel vluchtwegen waren; dat was de reden dat alle Joden daar weg moesten. Ook uit andere plaatsen in Nederland werden Joden verplicht om naar Amsterdam te gaan.

Het was koud die woensdag. De winter was ongewoon lang geweest en er blies een koude, straffe oostenwind over de kale velden van het Groninger land. De tijd van voorbereiding was kort geweest voor de 136 Joodse inwoners van Delfzijl, veel te kort om aan de gedachte te wennen dat ze hun vertrouwde omgeving moesten verlaten. Sommigen, zoals Meijer Gans, dachten dat alles van korte duur zou zijn en dat iedereen binnen afzienbare tijd terug zou komen. Anderen zagen de toekomst minder rooskleurig tegemoet. Aan velen is de uittocht van de Joden in Delfzijl ongemerkt voorbijgegaan. Zij hadden binnen de samenleving waarschijnlijk geen of weinig kontakten met hen. Maar er waren ook vriendschappen, soms zelf diepgeworteld, en die woensdag getuigde van sympathie. (uit: Jaap Bottema, Ze waren onder ons).

De dochter van Grietje Steenhuis – Stuut vertelde: “Mijn moeder was bevriend geraakt met Frouktje Gans. Het moet voor haar verschrikkelijk zijn geweest toen ze werden weggevoerd. Ze is nog naar het station gefietst om afscheid te nemen, maar werd tegengehouden door de Duitsers. Ze heeft altijd de zwaaiende hand van Samuel Gans, die ze nog net kon zien, voor ogen gehouden. En daarbij had ze altijd nog dat knagende schuldgevoel of ze nog iets had kunnen doen”. (uit: Eemsbode 1 mei 2011).

Samuel Gans en zijn gezin woonden een jaar in Amsterdam, in de Sint Antoniesbreestraat 68, zo staat op hun Joodse Raadkaart. Hun namen zijn niet terug te vinden op de woningkaart van dat adres. Op 18 maart 1943 kwamen zij allen terecht in Westerbork, in barak 58. Met het eerstvolgende transport, dat van 23 maart 1943, werden ze naar Sobibor afgevoerd, waar ze op 26 maart 1943 werden vergast. Samuel Gans werd 45 jaar, Frouktje Gans–van Dam werd 39 jaar, Simon Gans werd 11 jaar, Keetje Gans 9 jaar, Gelle Gans 7 jaar en Alexander en Lion Gans werden 4 jaar.

https://www.joodsmonument.nl/nl/page/551389/kinderen-gans

De ouders van Frouktje waren op 28 november 1942 uit Groningen, waar ze woonden aan de Zaagmuldersweg 33, naar Westerbork getransporteerd. Op 8 december 1942 werden zij naar Auschwitz gedeporteerd en daar bij aankomst op 11 december 1942 vermoord. Andries Alexander van Dam werd 66 jaar, Keetje van Dam – de Vries werd 67 jaar. Van hun acht kinderen zouden zes worden vermoord, en van hun 14 kleinkinderen overleefde slechts één de oorlog.

De namen van Samuel, Frouktje, Simon, Keetje, Gelle, Alexander en Lion Gans staan op het monument Licht der Zee in Delfzijl.

Monument Licht der Zee ter nagedachtenis van de vermoorde Joden uit Delfzijl bij de voormalige synagoge, onthuld in maart 2020. 'Joden hebben de traditie om bij begrafenissen een steentje te leggen. Wij hebben dat vergroot tot zwerfkeien van soms wel een meter dik, die al heel lang bij Delfzijl hebben gelegen', zegt Elex Kappen namens de Werkgroep 4 mei Delfzijl. 'De Joodse bevolking heeft die stenen kunnen zien.'
Bron: foto van Martin Drent- RTV Noord https://www.rtvnoord.nl/nieuws/219868/joods-monument-onthuld-in-delfzijl-heel-indrukwekkend

Monument ter nagedachtenis aan de weggevoerde Joden bij het station van Delfzijl
Bron: Tracesofwar.nl - https://www.tracesofwar.nl/sights/137436/Joods-Monument-Station-Delfzijl.htm

 

* 1: broers en zusters van Samuel Gans
• Lion (Vianen 30/7/1884 – Sobibor 9/4/1943) X Sientje de Vries (Lexmond 31/7/1886 – Sobibor 9/4/1943)
 Simon (Emden 8/4/1911 – Auschwitz 30/9/1942) X Wilhelmina Meijer (Oude Pekela 14/9/1912 – Auschwitz 9/8/1942)
 Sientje (Delfzijl 9/6/1936 – Auschwitz 9/8/1942)
 Simon (Delfzijl 10/6/1939 – Auschwitz 9/8/1942)
 Samuel (Emden 23/4/1914 – Sobibor 9/7/1943) X Saartje Leezer (Onstwedde 22/1/1914 – Sobibor 9/7/1943)
 Lion (Groningen 7/4/1940 – Sobibor 9/7/1943)
 Meier (Emden 9/5/1920 – Auschwitz 30/9/1942)
• Vogeltje (Vianen 24/7/1885 – Auschwitz 1/2/1943) X Julius Levi Visser (Greetsiel 27/8/1879 – Auschwitz 1/2/1943)
 Sientje (Greetsiel 9/5/1910 – Emden 11/5/1977) X Wilhelm Offizier (Essen 1906 -?)
• Saartje (Delfzijl 23/12/1887 – Sobibor 28/5/1943) X Israel Hoogstraal (Tjamsweer 8/5/1885 – Sobibor 28/5/1943)
 Karel (Delfzijl 4/4/1918 – Sobibor 28/5/1943)
 Gelle (Delfzijl 20/5/1920 – Auschwitz 29/10/1942) X Maurits Valk (Wildervank 21/10/1916 – Auschwitz 28/2/1943)
 Simon (Delfzijl 3/1/1922 – Sobibor 28/5/1943)
• Arent (Farmsum 7/3/1885 – Auschwitz 25/1/1943) X Kornelia Visser (Greetsiel 25/7/1888 – Auschwitz26/10/1942)
 Simon Levie (Emden 26/10/1922 – Gross Rosen 7/2/1945)
 Ludwig (Emden 19/9/1926 – M.Europa 31/3/1944)
• Meijer (Delfzijl 25/12/1888 – Sobibor 2/4/1943) X Sophia Bollegraaf (Slochteren 23/6/1895 – Sobibor 2/4/1943)
 Gelle (Farmsum 29/9/1918 – Sobibor 2/4/1943) X Leon Sleutelberg (Farmsum 9/1/1909 – Sobibor 2/4/1943)
 Antje Maria Anna (Delfzijl 10/1/1925 – Sobibor 2/4/1943)
• Abraham (Delfzijl 5/4/1890 – 17/9/1925) X Frieda Mozes Zilversmit (Warsingfehn 20/3/1888 – Sobibor 9/4/1943)
 Simon (Delfzijl 10/4/1914 – Auschwitz 30/9/1942)
 Frommatia (Delfzijl 9/4/1916 – Sobibor 9/4/1943)
 Mozes (Delfzijl 4/8/1918 – Sobibor 16/4/1943)
• Cornelia (Farmsum 22/6/1892 – Delfzijl 26/1/1919) X Herman Pels (Delfzijl 28/11/1890 – Auschwitz 16/10/1942)
• Ester (Farmsum 30/1/1894 – Delfzijl 25/4/1977) X Meijer Sleutelberg (Appingedam 17/6/1891 – Michigan 30/4/1965)
 Sina Gelle (Appingedam 23/6/1918 – Michigan 24/4/1990) X Michiel van Dam (Groningen 2/8/1907 – USA 29/4/1980)
 Simon Heiman (Appingedam 23/11/1919 – Michigan 5/12/2004) X Esther Edith Hes (Zaltbommel 11/8/1927 – Michigan 2012)
 Heiman (Appingedam 1924 – 1988)
• Betje (Farmsum 11/10/1899 – Auschwitz 1/10/1942) X Aaron de Vries (Lexmond 13/5/1892 – Auschwitz 31/1/1943)
 Cornelia (Delfzijl 4/6/1923 – Auschwitz 1/10/1942)

* 2: Broers en zusters Frouktje van Dam
• Andries Alexander (Groningen 19/3/1900 – Bodenwöhr 31/12/1943) X Roosje Bloemendal (Groningen 25/10/1893 – Auschwitz 19/11/1942)
 Keetje (Groningen 3/8/1922 – Auschwitz 19/11/1942)
 Sara (Groningen 8/12/1923 – Auschwitz 19/11/1942)
 Netje (Groningen 15/2/1926 – Auschwitz 19/11/1942)
 Froukje (Groningen 15/2/1926 – Auschwitz 19/11/1942)
 Alexander Andries (Groningen 28/1/1928 – Auschwitz 19/11/1942)
 Freerk Marcus (Groningen 13/4/1930 – Auschwitz 19/11/1942)
• Benjamin Herman Alexander (Groningen 22/1/1902 – 3/1/1980) X Johanna de Ron (1910 – 1994)
 Alexander Andries (Rotterdam 5/7/1930 – Delft 28/11/2005) X Janigje Kats (1929 – 1989)
• Willem Alexander (Groningen 26/11/1905 – Sobibor 9/7/1943) X Mietje Sleutelberg (Farmsum 27/3/1907 – Auschwitz 26/10/1942)
 Alexander Andries (Groningen 9/6/1932 – Auschwitz 26/10/1942)
 Esther (Rotterdam 25/11/1934 – Auschwitz 26/10/1942)
• Aron Alexander (Groningen 10/2/1908 – Delfzijl 12/11/1985) X Golina Sleutelberg (Farmsum 11/2/1906 – 25/3/1997)
• Esther Keetje (Groningen 11/6/1909 – Auschwitz 11/12/1942)
• Aaltje (Groningen 20/4/1912 – Auschwitz 11/12/1942)
• Mozes Alexander (Groningen 1/1/1915 – M.Europa 7/2/1945)