Op 23 maart 1944, een koude donderdagochtend, vertrok er weer een transport uit kamp Westerbork: 599 personen werden in 20 goederenwagons naar Auschwitz gedeporteerd. Eén van hen was Sally Manheim, 77 jaar oud uit Den Helder. ‘Ik ga nou naar Polen. Mijn kinderen zijn weggevoerd. Ik ga naar mijn kinderen, misschien vind ik ze daar’, zei hij nog tegen een plaatsgenoot, voordat hij uit Westerbork vertrok.

Foto links: Sally Manheim (uit privécollectie)

Sally Manheim

Salomo Meijer (Sally) Manheim werd geboren in Den Helder op 28 mei 1865. Op 14 juni 1893 trouwde hij in Den Helder met Sara Grunwald, geboren in Den Helder op 8 maart 1869.

Nieuws van den Dag, 19 juni 1893

Salomon Manheim genoot al ver voor de oorlog grote bekendheid in de ‘Ouwe Helder’ als smid, zijn specialiteit was het vervaardigen van kachelpijpen Ook dreef de familie Manheim in de Langestraat een winkel in allerlei huishoudelijke artikelen, van houten trappen, teilen en emmers tot kinderwagens en speelgoed. Het handelsmerk van Sally Manheim was zijn opgewekte levenshouding, hij hield van de Ouwe Helder en stond vaak bij stormweer op de dijk samen met een aantal oude jutters.

Centraal Blad voor Israelieten in Nederland, 31 augustus 1928  

Driemaal is Sally naar de burgerlijke stand geweest om aangifte te doen van de geboorte van één zijner kinderen. De oudste zoon was Meijer die werd geboren op 14 juli 1894. Op 30 juli 1896 werd dochter Roosje geboren. De jongste zoon van Sally, Isaac werd geboren op 24 september 1900. In het begin van de oorlog moest Sally met bloedend hart de Jutterstad verlaten, hij verhuisde samen met zijn vrouw Sara naar Amsterdam. Sara Manheim-Grunwald overleed op 24 november 1941. Een troost is achteraf dat de verschrikkingen van de vernietigingskampen haar bespaard zijn gebleven.

Het Joodsche Weekblad, 28 november 1941

Westerbork was het laatste station voor duizenden mensen waaronder veel Helderse Joden. Levy Grunwald, die in 1946 in de Heldersche Courant verslag deed van zijn herinneringen aan Manheim, heeft samen met zijn vrouw afscheid genomen van Sally in een smerige barak. Tussen de vieze kribben waarin mensen driehoog opgestapeld lagen en zittend op een koffer hebben ze herinneringen opgehaald. Herinneringen aan de Koningstraat waar Sally in later jaren een winkel had en waar ook de school met de Bijbel, de Groen van Prinsteren school was gevestigd. Het is alsof hij op een bankje op de dijk zit zo vertelt Sally zijn verhaal:

“Iedere morgen zette ik aan beide kanten van mijn winkeldeur twee hoge stapels zinken emmers, zo hoog als de toren van Babel. En iedere morgen om precies vijf voor negen, komt zo`n jongen van de Bijbelschool mijn deur voorbij. Al een paar keer is het hem gelukt om de stapel om te trappen. Mijn emmers rolden rinkelend over de straat. Op zekere dag, ik sta juist een stoel te politoeren, zie ik die sallemander met een grijns op zijn gezicht aankomen. Ik hou hem goed in de gaten maar hij is me te glad af en Rang…. daar gaat de toren met emmers weer tegen de straat. Ik grijp mijn politoerkwast en ren op mijn sokken achter die kwajongen aan. Vlak bij de school heb ik hem te grazen. Hij kronkelt als een gladde aal in een viskar maar wat Manheim eenmaal in zijn handen heeft laat hij niet meer los. Ik grijp hem bij zijn neus en net alsof het een mahoniehouten stoel is maak ik zijn hele kop bruin. Ook van de meester van de Bijbelschool kreeg hij zijn portie en de toren van Babel bleef voortaan staan”.

NIW, 8 maart 1940

Precies alsof hij nog in Den Helder is, alsof er geen doodsgevaar dreigt in Polen, zo zat hij daar te praten. Hij wil alles een ogenblik vergeten en daarom praat hij over het verleden dat zo mooi was. Hij weet dat hij diezelfde nacht nog wordt ingeladen in een goederenwagon met eindbestemming Auschwitz maar hij vertoont geen blijk van angst. Hij beseft dat hij Den Helder niet meer terug zal zien.

“Ik ga nu naar Polen. Als jij ooit terug mocht komen in Den Helder, doe ze dan allemaal de groeten. Ik heb er heel, heel gelukkig geleefd, al die jaren. Ik heb ze allemaal gekend…., De Ouwe Helder en de marine, ze hebben allemaal kachels en pijpen van mijn gehad”, zegt hij tegen Levy.

Met de woorden Legajiem Oelesjolaum - Ten leve en ten goede, nemen zij afscheid. Manheim is vermoord, vuil en lafhartig, zoals tienduizenden andere Nederlanders vermoord zijn. Sally Manheim werd op 23 maart 1944 gedeporteerd vanuit kamp Westerbork naar Auschwitz en is daar, 78 jaar oud, direct na aankomst omgebracht. Zijn sterfdatum is 26 maart 1944.

Heldersche Courant, 15 mei 1946
(https://kranten.archiefalkmaar.nl/issue/HC/1946-05-15/edition/null/page/3?query=manheim&sort=relevance&f_issuedate%5B0%5D=1900-01-01T00:00:00Z--%2B100YEARS&f_issuedate%5B1%5D=1940-01-01T00:00:00Z--%2B10YEARS&f_issuedate%5B2%5D=1946-01-01T00:00:00Z--%2B1YEARS&f_periodicalcode%5B0%5D=HC)