Op 21 oktober 1941 werd er door de SS een arrestatiebevel tegen Rudolph Querido uitgevaardigd. Reden voor aanhouding was dat hij als Jood de beurs had bezocht.

Rudolph Querido

Rudolph Querido werd geboren in Amsterdam op 10 december 1902 als derde kind van Jacob Querido (Amsterdam, 6 april 1873 – Antwerpen, 4 januari 1942) een diamantbewerker, en Anna Heilbron (Rotterdam, 11 november 1874 – Auschwitz, 29 september 1942). Rudolph had drie broers en twee zussen. Vier van de zes kinderen zouden in de oorlog worden vermoord (*1).

In verband met het werk van Jacob Querido vertrok het gezin rond 1910 naar Antwerpen waar de jongste twee kinderen werden geboren. Volgens de militaire keuring van Rudolph in 1920 woonde hij in dat jaar op het adres Van Woustraat 176 II in Amsterdam. Het keuringsrapport van de militaire dienst vermeldt verder dat Rudolph het einddiploma van de 3-jarige HBS bezat, dat hij kantoorbediende was en dat hij geschikt was voor de dienst, en bij de infanterie in Amsterdam terecht kwam.

Rudolph was een fervent schaker en was secretaris van de schaakclub Utile Dulci in Amsterdam.

Het Volk, Dagblad voor de Arbeiderspartij 24 november 1923

Op 31 maart 1927 trouwde Rudolph met Angenetta Maria Olij (Amsterdam, 13 juni 1904). Zij was de dochter van Jan Olij en Margrietha Hekkes; haar moeder was ten tijde van het huwelijk al overleden. Angenetta was niet Joods. Het jonge stel verhuisde naar Rotterdam, waar Rudolph werk had gevonden als medewerker op een kantoor.

Angenetta Olij

Ze gingen wonen in Schiebroek, Iepenlaan 32 (tegenwoordig heet die straat Ribeslaan).

Huwelijksakte, gemeentearchief Amsterdam

Hun eerste kind, Robert, werd in 1928 geboren, maar overleed na drie weken.

Het Volk, 22 februari 1928

Daarna kregen ze drie kinderen: Annie (Rotterdam, 26 juli 1930), Johanna (Rotterdam, 14 maart 1933) en Hans (Rotterdam, 8 mei 1936).

Op 11 juni 1938 overleed Angenetta op 33-jarige leeftijd aan kanker, waardoor Rudolph opeens alleen zorg moest dragen voor zijn drie kleine kinderen.

Rotterdamsch Nieuwsblad, 12 juni 1938

Hij had echter al een tijd een hulp in de huishouding, Julianna Ilona Kenyeres, die ook Angenette op haar ziekbed had verzorgd. Zij was geboren op 1 april 1915 in Boedapest. Rudolph en Julianna zouden uiteindelijk ook trouwen. Dat was op 15 februari 1940 in Rotterdam.

Het Volk, 17 februari 1940 

 

Op 2 februari 1941 werd uit hun huwelijk een zoon geboren: Rudolph (Rolf) Jacob.

Rudolph was niet een gelovige Jood, hij trouwde niet met Joodse vrouwen, en op een van zijn kampkaarten later in Duitsland stond bij religie: geen.

Arolsen-archives.com

Hij voelde zich zeer aangetrokken tot de Sociaal Democratische Arbeiderspartij, de SDAP, en vervulde in de afdeling Schiebroek in die partij een belangrijke rol:

Rotterdamsch Nieuwsblad, 26 mei 1937

Ook in andere maatschappelijke organisaties was hij actief, zoals in een woningbouwvereniging, hij was tijdens verkiezingen lid van een stembureau, en hij was secretaris in het bestuur tot bevordering van het voorbereidend onderwijs (Montessori).

Rotterdamsch Nieuwsblad 24 maart 1937,
de burgemeester van Schiebroek was J.P.H. Dhont.

 In 1937 woonde Rudolph met zijn gezin nog aan de Iepenlaan, die later Ribeslaan heette. Vanaf ongeveer 1940, misschien na zijn huwelijk met Julianna, woonde hij aan de Eikenlaan 157, die later Larikslaan heette.

In 1939 voerde hij de lijst van de SDAP in Schiebroek aan voor de gemeenteraadsverkiezingen en werd gekozen:

Op 5 september 1939 werd hij beëdigd als raadslid. Hij maakte zich sterk voor het onderwijs in Schiebroek en wilde daar meer geld voor uittrekken dan de provincie verantwoord vond. Hij kreeg de raad mee om het budget per leerling in Schiebroek te verhogen van 15,50 naar 18 gulden, tegen het advies van de provincie in.

Op 21 december 1940, toen de anti-Joodse maatregelen van de Duitsers begonnen, werd hij ontheven uit zijn functie. In de notulen van de raadsvergadering van die dag lezen we: De voorzitter opent om 3 uur de vergadering en deelt mede dat
ingevolge van hogerhand ontvangen opdracht de Heer Querido ontheven is van de waarneming van zijn Raadslidmaatschap. Wethouder Tielemans stelt voor de Heer Querido schriftelijk dank te zeggen voor de door hem bewezen diensten, aangezien de gelegenheid ontbreekt om zulks mondeling te doen. De Heer van Dam vraagt of zulks nog niet is geschied. De voorzitter antwoordt de heer van Dam ontkennend.

Op 21 oktober 1941 werd er door de SS een arrestatiebevel tegen Rudolph uitgevaardigd. Reden voor aanhouding was dat hij als Jood de beurs had bezocht. Hoewel hij als gemengd gehuwde nog vrijstelling van deportatie genoot was deze overtreding kennelijk genoeg reden voor de SS om hem op te pakken en naar Duitsland te sturen.

Stadsarchief Rotterdam

Rudolph zat van 21 oktober 1941 tot 4 februari 1942 gevangen in het Huis van Bewaring aan de Noordersingel in Rotterdam. Uit het dossier van de gemeentepolitie Rotterdam blijkt dat Julianna hem meerdere malen heeft bezocht in de gevangenis. Vandaar werd hij op 4 februari overgebracht naar Kamp Amersfoort.

Stadsarchief Rotterdam

Vanuit Amersfoort werd hij op 21 februari 1942 naar Buchenwald getransporteerd, waar hij aankwam op 24 februari; zijn naam staat op een lijst van 56 nieuw aangekomen Nederlanders. Vanuit Buchenwald schreef hij kaarten naar huis, waarvan er twee bewaard zijn gebleven; waarschijnlijk waren er ook niet meer, gezien zijn korte verblijf daar. Ze zijn in het Duits geschreven, op last van zijn bewaking, die het geschrevene controleerde.

(Archieven.nl)

Lieve vrouw, op de andere kant staat mijn preciese adres. Ik ben gezond en mag twee keer per maand brieven ontvangen, in het Duits, een kaart of een brief. Wil je me geld sturen, tot 30 RK per maand, het liefst twee keer 15 RK. Feliciteer Jo op 14 maart van mij en ik hoop elke 14 dagen een brief te ontvangen, ik doe dat ook. Blijf gezond, en maak je om mij geen zorgen. Hoor ik snel? Kus de kinderen en voor jou veel kussen en groeten van Ru.
(Jo is zijn dochtertje Johanna die op 14 maart 1942 9 jaar werd).

Op een andere kaart schrijft hij (in het Duits):
Lieve Juul, Hartelijk gefeliciteerd met je verjaardag. Hopelijk de volgende keer samen. Mij gaat het goed en ik ben gezond, maak je daarom geen zorgen. Hoop snel berichten van je te krijgen. Heb je mijn bagage uit Amersfoort ontvangen? Hoe gaat het met de kinderen en de familie? Schrijf alsjeblieft regelmatig, elke 14 dagen en stuur ook geld. Volgende keer schrijf ik een brief. Hoe gaat het met Rolf? Schrijf me over hem. Veel kusjes voor de kinderen en voor jou een extra voor 1 april, jouw Ru. Veel kussen.
(op 1 april was Julianna jarig).

Hij bleef in Buchenwald tot 13 maart 1942, en werd toen doorgestuurd naar kamp Ravensbrück, waar hij aankwam op 14 maart. In dat kamp bleef hij tot 13 juni 1942. Vanuit Ravensbrück werd hij per trein naar Mauthausen gestuurd. Er was een uitgebreid reisplan voor hem opgesteld, van station naar station, met daarbij precies de aankomst- en vertrektijden van de treinen, de naam van de persoon die hem van de ene trein in de andere moest zetten, en het eten dat hem op de stations zou worden verstrekt. Bizar hoe dit tot in detail allemaal was geregeld, voor een man, die volgens het plan van de Duitsers geen leven was gegund.

Route Ravensbrück – Mauthausen (arolsen-archives.org)

Op een aantal stations kreeg Rudolph wat te eten, brood, worst of ander beleg en vet of margarine. Voor een reis van bijna twee weken veel te weinig voeding.

Op 26 juni 1942 kwam Rudolph aan in Mauthausen, in het huidige Oostenrijk. Het gebied rond Mauthausen was vooral geschikt voor arbeid vanwege de aanwezigheid van graniet, zodat de gevangenen tewerkgesteld konden worden in de plaatselijke steengroeve. Zoals bij de meeste concentratiekampen van de nazi's waren de verblijfs- en arbeidsomstandigheden voor de – met name politieke – gevangenen zeer slecht. Voorts bepaalden mishandeling, straf, ziekte en honger het beeld van alledag. Gevangenen werden doodgeslagen, opgehangen, of doodgeschoten. Er was een trap van 186 treden naar de diepte van de granietgroeve, die de gevangenen met zware vrachten moesten beklimmen en waar menigeen het leven liet.

De gevangenen werden ook onderworpen aan medische experimenten. Mauthausen werd berucht vanwege de zogenaamde voedingsexperimenten waar gevangenen speciaal door Duitsers ontwikkelde voeding moesten eten en geen brood of water kregen. Ook werd er geëxperimenteerd met vaccins tegen cholera en vlektyfus.

Het is niet bekend wat Rudolphs doodsoorzaak was; in de officiële melding werd hartfalen genoemd, maar de oorzaken daarvan kan men wel raden. De datum van Rudolphs dood is 8 juli 1942. Hij werd 39 jaar.

Bevestiging van overlijden in Mauthausen. (arolsen-archives.org)

Dit bericht werd kennelijk naar Julianna gestuurd, want al op 23 juli 1942 plaatste zij een overlijdensadvertentie voor Rudolph in Het Volk.

Voor het huis in de Eikenlaan 157 in Rotterdam Schiebroek, (nu Larikslaan) ligt een stolpersteine ter nagedachtenis aan Rudolph Querido:

Julianna en de kinderen overleefden de oorlog. Zij overleed in 1968 in Rotterdam.

Het Vrije Volk, 3 januari 1968

Rudolphs vader was in januari 1942 in Antwerpen overleden. Zijn moeder, Anna Heilbron, werd opgepakt tijdens een razzia in Antwerpen op 23 september 1942. Via kazerne Dossin in Mechelen werd zij met het transport van 26 september 1942 naar Auschwitz gedeporteerd waar ze bij aankomst op 29 september 1942 werd vermoord. Ze werd 67 jaar.

Anna Querido – Heilbron (kazernedossin.eu)

Ook zijn zus Jeannette en haar man, en zijn broer Joseph met zijn gezin werden met dit transport naar Auschwitz gedeporteerd, waar zij allen werden vermoord.

Zijn zus Elisabeth en haar gezin werden via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd op 16 juli 1942 en werden daar vergast.

*1: broers en zussen van Rudolph Querido

• Jozef (Amsterdam 4/5/1897 - ?)
• Abraham (Amsterdam 11/7/1898 – 2/7/1922)
• Jeannette Elisabeth (Amsterdam12/7/1907 – Europa 26/9/1942) X Hartog Mossel (Amsterdam 7/9/1904 – Europa 31/10/1942)
 Estella (Antwerpen 26/5/1933 – Europa 26/9/1942)
• Elisabeth (Antwerpen 5/11/1911 – Auschwitz 18/7/1942) X Israel Aandagt (Amsterdam 25/5/1909 – Auschwitz 30/9/1942)
 Jacques Albert (Antwerpen 28/5/1935 – Auschwitz 18/7/1942)
 Henri (Antwerpen 4/2/1940 – Auschwitz 18/7/1942)
• Joseph (Antwerpen 14/9/1912 – Auschwitz 29/11/1942) X Marianne Spaanbroek (Den Haag 1/4/1916 – Auschwitz 29/9/1942)
 Jacques (Antwerpen 21/8/1939 – Auschwitz 29/9/1942)