Vanuit Stadskanaal en de omliggende dorpen Mussel, Musselkanaal en Onstwedde werden tijdens de oorlog 136 Joden weggevoerd en vermoord. Zij worden herdacht met een monument aan de Navolaan in Stadskanaal waarop alle namen te lezen zijn en sinds 2013 ook met struikelstenen op de plaats waar zij woonden. In het schooljaar 2021-2022 verdiepten leerlingen van de Scholengemeenschap Ubbo Emmius zich in de verhalen bij deze namen.

Mozes Meijer

Mozes Meijer werd geboren in Onstwedde op 12 juni 1912. Mozes was een zoon van Salomon Meijer en Carolina Jacobson die uit Bourtange kwam. Mozes had een zus, Saartje, en een broer, Simon. Het gezin woonde aan de Dorpstraat nummer 38 in Onstwedde.

De familie Meijer kwam oorspronkelijk uit Oude Pekela. Al enkele generaties waren ze actief als veehandelaars en hadden ze een slagerij. In 1862 werd er naar Onstwedde verhuisd. Ook daar hadden ze een slagerij. Het ging goed met de veehandel en de gemeente Onstwedde hielp de familie Meijer door bijvoorbeeld een marktdatum te verzetten als dat in verband met een Joodse feestdag beter uitkwam.

De familie ging vrij veel met de familie Menkel van de Luringstraat om. De Menkels waren straatarme Duitse vluchtelingen uit Leer. Op de vrijdagavond zochten de Joodse gezinnen elkaar vaak op. Salomon liet bij de familie Menkel, ter ondersteuning, regelmatig een rijksdaalder achter onder het tafelkleed.

Op 13 juli 1942 moesten alle Joodse mannen uit de gemeente Onstwedde zich laten keuren om zogenaamd te werken in Duitsland. Dokter Enkelaar, een huisarts in Onstwedde, schreef in een brief dat Mozes niet geschikt was om te werken: ‘Hij heeft sterke motorische onrust, ontoegankelijkheid voor raadgevingen, voedselweigeringen, last van huilbuien, slapeloosheid.. Hij heeft woeste perioden, waarin hij huisraad stuk slaat. Als je hem aanraakt, weert hij je heftig af. Hij ligt op z’n bed en staart naar de muur.’

De familie was op dat moment al bezig met het zoeken naar een onderduikplek. Ze hebben een veilige plek gevonden bij Jakob Korsse uit Onstwedde. Daar konden ze tot midden 1943 relatief veilig verblijven. In die periode kwam het bericht dat de zus van Mozes, Saartje, was overleden in Apeldoorn waar zij vanaf 1934 verbleef in Het Apeldoornsche Bosch. Schoontje, Samuel en Jacob Meijer, ooms en een tante van Mozes werden in de nacht van 8 op 9 maart 1943 opgepakt en naar Westerbork overgebracht. Van kamp Westerbork werden ze kort daarna naar Sobibor gedeporteerd waar ze direct na aankomst zijn vermoord.

In de loop van 1943 was het niet meer veilig voor de Meijers om bij Jakob Korsse te blijven. Er werd in Onstwedde teveel gepraat over ‘de jeud’n van Korsse. Een nieuwe onderduikplek werd gevonden bij Jan Wever aan de Luringstraat. Hij heeft een textielwinkel en de onderduikers kunnen er op zolder verblijven. Overdag moeten ze stil zijn zodat de klanten in de winkel hen niet kunnen horen. ’s Avonds in het donker kunnen ze dan even snel naar buiten om te ‘luchten’.

Door verraad werden de onderduikers op 15 juni 1944 opgepakt door Landwachters die eigenlijk kwamen om te zoeken naar bewijzen van zwarthandel. De onderduikers kwamen op 19 juni 1944 aan in kamp Westerbork waar ze als strafgevallen in barak 67 terechtkwamen. Op 3 september 1944 vertrokken ze met het laatste rechtstreekse transport van Westerbork naar Auschwitz. Vader Salomon en moeder Carolina werden daar direct na aankomst op 6 september 1944 in de gaskamers vermoord. Mozes en zijn broer Simon werden bij aankomst geselecteerd voor arbeid. Simon kwam uiteindelijk om in Duitsland, uiterlijk 30 april 1945. Mozes kwam om in Midden-Europa, uiterlijk 15 maart 1945.

Ook hun onderduikgever werd gedeporteerd. Jan Wever kwam terecht in Mauthausen, keerde zwaar verzwakt en ziek terug na de bevrijding en overleed in het ziekenhuis in Groningen op 26 juni 1945.

Na de oorlog was er een proces tegen de landwachters die het gezin Meijer zouden hebben gearresteerd. Hieronder een fragment uit het krantenartikel hierover uit de Winschoter Courant van 17 februari 1948.

Veel informatie over Mozes Meijer en zijn onderduiktijd is gehaald uit de uitgave Schoenen met lusjes van de Commissie 4 Mei Herdenking Onstwedde, digitaal te vinden op de website van de Stolpersteine Gemeente Stadskanaal: http://www.stolpersteinegemeentestadskanaal.nl/7-onderwijs.html