Een foto genomen in de zomer van 1942 van vier vriendjes Jopie, Gerrit, Harm en broertje Cor. Jopie van Gelder als enige met een davidster. Wat is er met Jopie gebeurd in de oorlog?

Joseph van Gelder

          
Joseph (Jopie) van Gelder werd geboren op 16 oktober 1934. Zijn moeder, Frederika Dingsdag werd geboren op 18 maart 1907 in Amsterdam. Zijn vader, Abraham Albert van Gelder, werd geboren op 13 september 1909 in Zutphen. Zijn ouders trouwen op 26 augustus 1931 in Haarlem. Jopie had een ouder zusje, Elly, geboren 9 december 1933. Het gezin woonde in de Constantijn Huygensstraat 14 in Haarlem. Vader was winkelbediende / verkoper. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kregen ook de Joden in Haarlem te maken met maatregelen en vervolging. De stad had vanaf 1941 een overtuigd NSB-er als burgemeester. Haarlem geniet de trieste primeur op 1 april 1941 de eerste stad in Nederland te zijn geweest waar het voor Joden verboden werd in allerlei publieke lokaliteiten zoals café’s, schouwburgen, bioscopen e.d. te komen.
                                      
Met ingang van het schooljaar 1941/42 moesten Joodse leerlingen naar speciale Joodse scholen gaan. Joseph is dan 6 jaar oud. De school voor Joodse kinderen komt in een gebouw aan de Zijlweg 123. Of hij ook werkelijk daar naar school is geweest is niet bekend.

Op 10 januari 1941 wordt bekendgemaakt dat Joden zich binnen vier weken dienden aan te melden bij de afdeling Bevolking op het stadhuis. Die meldingsplicht gold niet alleen voor ‘Volljuden’. Iedereen met ten minste één Joodse grootouder moest eraan voldoen. Waarschijnlijk hebben bijna alle, zoniet alle, Joden gehoor gegeven aan de oproep zich te melden. Het was moeilijk om er onderuit te komen, want ook in Haarlem liepen verraders rond. Op het stadhuis kwamen anonieme briefjes binnen met teksten als: ‘Mijnheer de wethouder, bij de Haarlemsche Orkestvereeniging speelt Jood X, die zich niet heeft aangemeld’. Daarop volgde steevast een onderzoek. In het bevolkingsregister kregen de persoonskaarten van Joodse Haarlemmers een apart ruitertje. Zo konden ze gemakkelijk gevonden worden als dat nodig mocht zijn. Op 29 april 1942 werd de Jodenster, zoals op de foto bij Jopie, ingevoerd die altijd buitenshuis, ook als je op het balkon stond of in de deuropening, zichtbaar op de kleding aanwezig moest zijn. In mei 1942 waren de Joden met al deze maatregelen bijna geheel geïsoleerd. In januari 1942 werden in Amsterdam voor het eerst Joden opgeroepen voor werkverschaffing, of met een Duits woord, Arbeitseinsatz. Mogelijk is toen ook Jopie’s vader opgeroepen. Hij was in ieder geval al voor de zomer van 1942 weg bij zijn gezin en tewerkgesteld in het Joodse werkkamp Vledder.

Op maandag 24 augustus ontvingen 650 Haarlemse Joden een brief met de opdracht zich de volgende dag te melden bij de school op de hoek van de Westergracht en de Leidsevaart. Zo’n 230 oudere Joodse Haarlemmers zouden naar Westerbork gebracht worden, de overigen kregen te horen dat ze naar Duitsland moesten om er te werken. Van de 650 aangeschrevenen meldden zich slechts 149. Bij een inderhaast georganiseerde razzia pakten de nazi’s nog dertig Joden op. Waarschijnlijk zijn Jopie, zijn moeder en zijn zusje bij de groep die eind augustus naar Westerbork vertrokken. Vader kwam tussen 3 en 5 oktober aan in kamp Westerbork. Op 5 oktober werden moeder en de kinderen gedeporteerd naar Auschwitz. Zowel Joseph, zijn moeder en zijn zusje Elly zijn op de dag van aankomst vermoord in Auschwitz. Vader werd enkele dagen later, op 9 oktober, gedeporteerd en kwam om in datzelfde kamp op 31 januari 1943.