Hermann Kornblum was leraar machinebreien. Zijn ervaring met deze machines zorgde ervoor dat hij pas laat in Westerbork terechtkwam, met zijn breimachines, en vervolgens ook lang was vrijgesteld van transport. Uiteindelijk kwam hij om in Bergen-Belsen.

Hermann Kornblum

Foto links: de breimachines in het kamp

Hermann Israël Kornblum

Hermann Israel Kornblum werd geboren op 9 april 1906 in Rybnik in Polen. Over zijn vader Martin Kornblum en zijn moeder Hedwig Schlesinger is niet veel bekend. Martin Kornblum had drie broers die allen in de oorlog werden vermoord. Een van hen, Max Kornblum, woonde een tijd in Groningen. Hij werd op 15 december 1942 vermoord in Auschwitz. Een zoon van hem, Heinz Hermann Kornblum, overleefde de oorlog en overleed in Eindhoven in 1955. (zie *1 voor de Kornblum ooms en tante van Hermann)

In Duitsland werkte Hermann in een kousenfabriek, waarvan zijn oom mede-eigenaar was. In 1935 vluchtte hij naar Nederland, nadat hij als vreemdeling al in 1933 in Nederland was geweest, maar in 1934 weer terug was gegaan naar Rybnik. In Den Haag ging hij werken in de kousenfabriek die daar was opgezet nadat de fabriek in Duitsland was geliquideerd en de machines naar Nederland waren overgebracht. Op 15 januari 1936 werd hij ingeschreven in de gemeente Den Haag, als handelaar in gebreide goederen, komende uit Glogau in Duitsland, nu in Polen. Op hetzelfde adres, Christiaan Bruningsstraat 7, stond ingeschreven de vrouw met wie hij in 1938 zou trouwen, Esther Amalia Sarah Huisman. Zij was geboren in Rotterdam op 31 oktober 1910 als jongste kind van Israel Huisman (Den Haag, 25 juli 1876 – Rotterdam, 30 september 1923) en Hanna Bego (Den Haag, 25 maart 1876 – Bergen Belsen, 6 februari 1945). (Zie noot 2 voor de broers en zussen van Esther).

Op 6 april 1938 trouwde het jonge stel in Den Haag. Als getuigen bij het huwelijk traden op de jongste broer van Esther, Emanuel Huisman, kantoorbediende in Rotterdam, en Joseph Huisman, een meubelmaker uit Den Haag, oom van Esther.

De Maasbode, 7 februari 1938

Ten tijde van het huwelijk woonden de ouders van Hermann nog in Rybnik, en was Esthers vader al overleden. Haar moeder was als enige ouder aanwezig bij het huwelijk.

In 1941 werd het echtpaar gedwongen Den Haag te verlaten. Ze besloten zich in Utrecht te vestigen en daar het bedrijf voort te zetten. Er werden zelfs nieuwe investeringen gedaan. Ze woonden op het adres Pieter Breughelstraat 39. Op 30 juli 1942 werd daar hun zoon geboren, Gideon Rolie Kornblum.

Utrechtsche Courant, 1 augustus 1942

Kort daarna volgde een gedwongen verhuizing naar Amsterdam, waar het gezin ging wonen in de Retiefstraat 89 I . De moeder van Esther woonde ook op dat adres, zo zien we op haar Joodse Raadkaart. De breimachines gingen mee voor het geven van cursussen in opdracht van de Joodse Raad, en in verband met die functie had Hermann een sperre, een voorlopig uitstel van deportatie. Op de Joodse Raadkaart van Herman staat dat hij een goede leraar Machinebreien was. Hij had daarvoor diploma’s: een vakdiploma bedrijfsleider en uit Chemnitz in Polen een diploma van de hogere vakschool voor machinaal breien en borduren.

In het kenniscentrum van het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam worden documenten bewaard die betrekking hebben op de cursussen die Hermann gaf in opdracht van de Joodse Raad. Hij had in een brief aan de Joodse Raad het idee voor die cursussen geopperd, waarbij hij had opgemerkt dat hij de machines kon leveren, en ze ook kon repareren. Hij vroeg ze om hulp bij het inkopen van materialen als wol en garens, want als Jood mocht hij dat zelf niet doen. Hij gaf ook cursussen in Zwolle en had via de Joodse Raad toestemming van de bezetter om naar Zwolle en Amsterdam te reizen. Voor het vervoer van de machines van Utrecht naar Amsterdam moest een vervoersvergunning worden afgegeven. Uit het document daarover leren we dat Hermann 7 breimachines had, een spoelmachine en 2 naaimachines.

In de map met documenten bij het JCK zit ook een brief van A. M. (Alexander Martin) Cohen, de directeur van De Joodsche Centrale voor Beroepsopleiding, de afdeling van de Joodse Raad die de machinebreicursus had georganiseerd, waarin hij wollen vesten voor hem en zijn vrouw bestelt bij Hermann; het vest voor zijn vrouw graag in een baksteenrode kleur, wat zijn vest betreft schrijft hij: Wat het heerenvest betreft: Het lijkt mij gecompliceerd om wol te gaan ruilen en ik verzoek U nu dit vest naar eigen inzicht uit de beschikbare wol te maken. Mijn meeste winterpakken zijn grijs. A.M. Cohen overleefde Bergen Belsen, werd uitgeruild in 1944 en woonde nog jaren in Israël.

Uit andere bewaarde documenten blijkt dat Hermann een schriftelijke cursus Toegepaste Psychologie volgde. In een brief aan de docent schrijft hij onder andere: de door u geleide cursus TP volg ik met interesse. Het bestuderen van de lessen is geen werk maar een plezier. Kunt u mij aanraden hoe ik met hulp van TP namen van personen beter onthouden kan…… Gezichten onthoud ik direct en zelfs al zie ik de persoon vele jaren niet herken ik ze direct…..

In een brief aan een andere docent schrijft Hermann in februari 1943: Uw cursus volg ik met groot interesse en heb reeds enige successen behaald. Deze beschouw ik als training voor de grote successen welke ik behalen wil. Na den oorlog wil ik een fabriek opbouwen. Wij fabriceerden modeartikelen voor dames alleen op bestellingen. Dit systeem had het voordeel dat wij na afloop van het seizoen nooit artikelen over hadden die onmodern werden. Daartegenover stond dat de machines meer dan de helft van de tijd stilstonden.
Moeten alle proeven precies gedaan worden zoals in de brief beschreven is of is het voldoende als schriftelijk ervaringen opgedaan zijn. Of een ander geval: om voor inspiratie open te staan beveelt u aan om een uur te wandelen in de avond, maar als jood moet ik om 8 uur binnen zijn, hoe kan ik dat doen?

Een ander document zou erop kunnen wijzen dat Hermann ooit het plan heeft gehad om naar Brazilie te vertrekken. Het is een buitenlandse postwissel van H. Kornblum naar H. Kornblum voor RM (Reichsmark) 40.- gestort op 22 juni 1941 in Utrecht met bestemming Trezetinia. Treze Tilias is een gemeente in Brazilie, gesticht door Oostenrijkers die Nazi Duitsland hadden ontvlucht. Een broer van Esther, Salomon Huisman, was naar Brazilie gevlucht, dus het is niet ondenkbaar dat Hermann en Esther ook plannen hadden om daar veiligheid te zoeken.

De razzia van 29 september 1943 was de laatste razzia in Amsterdam waarbij Joden werden opgepakt om naar Westerbork te worden gedeporteerd. Na deze razzia werd Amsterdam door de bezetter Judenrein verklaard. Bij deze razzia werden 5000 personen opgepakt en via het Amstelstation naar kamp Westerbork vervoerd. Onder hen waren alle medewerkers en het bestuur van de Joodse Raad van Amsterdam, ook Abraham Asscher en David Cohen, de voorzitters, en ook Hermann, Esther, de kleine Rolie en de moeder van Esther, Hanna Huisman – Bego.

De breimachines van Hermann werden naar kamp Westerbork overgebracht. Voortaan zou er in het kamp voor het Duitse leger worden geproduceerd onder leiding van Hermann Kornblum, die mensen opleidde om met de machines te kunnen werken.

De kousenspinnerij/weverij in kamp Westerbork. De man links is Hermann Kornblum, die het bedrijfje in het kamp heeft opgezet.
Deze foto komt uit de Westerborkfilm door W.R. Breslauer (collectie HcKW) 

De breimachines bleven draaien tot op de dag van het transport naar Bergen-Belsen op 13 september 1944. Dit was het laatste transport vanuit Westerbork naar de kampen in Duitsland en Polen. Hermann, Esther en Rolie, Esthers moeder, en Esthers zuster Eva met man en drie kinderen, zaten allen op dit transport. Bergen Belsen was geen vernietigingskamp, maar de leefomstandigheden waren er toen de Kornblums aankwamen heel slecht; er was bijna geen eten, de gevangenen moesten zwaar werk verrichten, en er heersten veel besmettelijke, dodelijke ziekten, zoals vlektyfus, dysenterie en tuberculose.

Hermann heeft het kamp niet overleefd; door ziekte, ondervoeding en algehele verzwakking overleed hij op 15 februari 1945. Hij werd 38 jaar. Esthers moeder Hanna Bego overleed op 6 februari 1945; zij werd 66 jaar. Esther en Gideon Rolie, en ook haar zuster Eva met haar gezin, sleepten zich erdoor en werden in april 1945 bij Farsleben bevrijd. Via een noodhospitaal bij Hillersleben kwamen zij uiteindelijk terug in Nederland. Esther overleed in Utrecht in 2003.