George was een knappe en sportieve jongen.
Hij was bij de padvinderij en roeide bij roeivereniging de Hunze. De meisjes daar vonden hem allemaal leuk: stoer, knap, sterk, flink en nog aardig ook.

 

Foto links: George van Dam (bron: Van kwaad tot onvoorstelbaar erger - Wil Legemaat)

George van Dam

George Arnold van Dam werd geboren in Groningen op 14 januari 1919 als tweede kind van Arnold van Dam (Groningen, 16 februari 1886) en Rosa Johanna Serphos (Enschede, 8 augustus 1893). George had een oudere zus, Estella Zippora, en een jongere broer, Hugo Hans. (*1 voor ouders en zussen van Arnold van Dam, *2 voor ouders, broer en zussen van Rosa Serphos en *3 voor zus en broer van George van Dam).

Het gezin woonde toen de kinderen werden geboren aan de Oosterhaven 10 in Groningen, vanaf 1935 aan de Kamplaan op nummer 14 (nu 16) en in 1939 verhuisde de familie naar een grote villa aan de Dilgtweg, nummer 16 in Haren.
Arnold van Dam was een welgesteld kledingfabrikant, directeur van de NV Herenkledingfabriek Wed. N.A. van Dam & Zn in Groningen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog floreerden de Groninger confectie-bedrijven, waaronder de firma Van Dam. Concurrenten uit andere landen vielen weg, waarvan de Groninger bedrijven wisten te profiteren. In de jaren dertig verplaatste Van Dam de productie van de kleine ateliers naar een moderne fabriek aan de Achterweg in Groningen.

Arnold van Dam en Rosa Serphos waren op 26 mei 1915 getrouwd in Enschede. Getuigen bij het huwelijk waren behalve hun beider ouders Rafael Beer Jacobs, een boekdrukker uit Groningen en de man van Arnolds zuster Elisabeth, en Hugo Martin Serphos, de broer van Rosa. Hij was fabrikant in Enschede.

Geboorteakte George Arnold van Dam (allegroningers.nl) Zijn geboorteadres was Oosterhaven zuidzijde 10 in Groningen.

Ter gelegenheid van de geboorte van hun broertje Hugo, werden de 7-jarige Estella en de 5-jarige George ingeschreven in het Familieboek van het JNF. Ter gelegenheid van de besnijdenis van Hugo gaven Arnold en Rosa f.10 aan Jozef Gerzon, een zeer gerespecteerd lid en bestuurder van de Joodse gemeenschap in Groningen.

Giften aan Joods Nationaal Fonds. De joodsche wachter.
Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMUBA15:005440041:00001

Op 23 januari 1932 werd George Bar Mitswa in de synagoge van Groningen, en werd er bij de Van Dams thuis een feestje gevierd voor George.

Familiebericht. "Centraal blad voor Israëlieten in Nederland". Amsterdam, 15-01-1932, p. 8.
Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB19:000586046:mpeg21:p00008

Arnold van Dam wilde graag dat George hem later zou opvolgen als directeur van het kledingbedrijf en daarom stuurde hij hem naar Londen voor een opleiding als coupeur. Daarna werkte George bij zijn vader in het bedrijf.

Hij was een knappe en sportieve jongen. Hij was bij de padvinderij en roeide bij roeivereniging de Hunze. De meisjes daar vonden hem allemaal leuk: stoer, knap, sterk, flink en nog aardig ook.

Achterweg 47 : personeel van confectiebedrijf Van Dam ter gelegenheid van het jubileum van de heer Stoffels. In het midden het jubilerend echtpaar Stoffels, links voor Arnold van Dam met naast hem Rosa van Dam-Serphos. Op de achterste rij 6e en 7e van links staan George en Hugo van Dam, rond 1939. (fotograaf onbekend, Groninger Archieven)

Estella van Dam was op 11 juli 1938 getrouwd met Henri Kater en woonde dus niet meer bij haar ouders toen in mei 1940 de oorlog uitbrak. Op 14 mei 1940 probeerde Arnold met zijn vrouw en zoons naar Engeland te vluchten. Een poging om in Wijk aan Zee plaats te vinden op een boot mislukte; ze keerden terug naar Haren.

Op 28 april 1942 moest Arnold Van Dam terugtreden als directeur van zijn fabriek en de leiding in handen geven van een Duitse Verwalter, Eugen F. Weller. Die kreeg het voor elkaar om het tot dan toe bloeiende bedrijf in korte tijd te laten liquideren. Persoonlijke, waardevolle bezittingen moest de familie van Dam inleveren bij Lippmann/Rosenthal & Co in Amsterdam.

Begin juli 1942 kreeg George de oproep zich te melden voor een werkkamp. Zijn familie probeerde hem ervan te weerhouden en regelde dat hij kon onderduiken in bejaardenhuis Avondlicht, tegenover het huis van de familie. Hij was daar van harte welkom, maar de levenslustige George voelde er niets voor om ‘tussen al die oude mensen te gaan zitten.’

Op de roeivereniging reageerden de roeiers geschrokken toen hij zijn vertrek aankondigde. “Ik doe het voor mijn ouders; zij krijgen er last mee als ik niet ga.”, zei George.

En zo meldde hij zich op vrijdag 10 juli bij de bus aan de Emmalaan, die hem met negen andere mannen uit Haren naar kamp Westerbork bracht. Vanuit Westerbork schreef George op een typemachine nog een brief naar zijn familie.

Lieve allen,
Dit is voorloopig de laatste brief die jullie van my uit Nederland krygen.
Zoo juist hebben de meesten van ons d.w.z. tot 42 jaar bericht gekregen dat we in Duitschland moeten werken en morgenvroeg weggaan.
We mogen niet veel meenemen, wat achterblyft wordt wel voor gezorgd. We hebben met zijn allen nog maar een gedachte n.l. het leven er afbrengen.
Jullie pakje zal ik ook wel niet meer ontvangen.
Het leven hier in het kamp was goed.
Ik hoop dat jullie het rustig opnemen en de kop ervoor houdt, dan doen wy ook.
Eens zal er wel een einde komen aan die oorlog en komen we weer terug.
Zoo juist hoor ik dat Mr. Weyl een collecte houdt voor ons, om zoveel mogelyk geld mee te geven.
Deze brief wordt door een maresschausse meegenomen, tegelyk met een hoop anderen, en gaat niet door de censuur.
In Duitschland worden we als arbeiders aangesteld. Zodra we er zijn en mogen schryven, stuur ik een bericht. Jullie willen zeker al myn zaken wel afhandelen, ook met Hoogerman.
Nu lieverds, ik eindig maar, vele groeten en kussen voor allen, George
HOUD MOED. Wy zullen terugkomen.

George van Dam ging met het allereerste transport uit Westerbork, dat van 15 juli 1942, naar Auschwitz. Daar heeft hij nog dwangarbeid moeten verrichten. Op 25 augustus 1942 werd hij vermoord. George Arnold van Dam werd 23 jaar.

In Haren besloten Arnold en Rosa onder te duiken. Arnold was aanvankelijk gesperrt, als verbindingsvertegenwoordiger van de Joodse Raad in Haren, maar toen de meeste Joodse inwoners van Haren waren opgepakt of ondergedoken zaten, verdween het belang van deze functie en liepen de Van Dams gevaar. Ze vonden eerst onderdak bij vrienden aan de Kamplaan in Groningen, dus in de straat waar ze zelf hadden gewoond. Na enige tijd werd het daar te gevaarlijk en doken ze onder bij de familie Bolt aan de Molenkampsteeg 25 in Haren. Daar kwam Hugo ook, nadat hij enige tijd onder een andere naam - Herman de Boer - had gewoond en gewerkt als groentekweker bij de tuinman van de familie van Dam, die met zijn gezin woonde aan de Nieuwlandsweg 14 in Haren. De familie Bolt had al een andere onderduiker, Otto Jansen, die aan de arbeidsinzet probeerde te ontkomen. Hij moest naar een huis aan de overkant van de straat om plaats te maken voor de Van Dams. Uit erkentelijkheid mocht hij na de oorlog wel eens een kostuum komen uitzoeken bij de fabriek van Arnold, voor een gereduceerde prijs.

Egbert Vos woonde met zijn ouders aan de Molenkampsteeg 16, recht tegenover het huis van de familie Bolt. Hij herinnert zich dat op Bevrijdingsdag een rijzige jongeman bij zijn ouders binnenkwam, die zich voorstelde als “Van Dam. Ik ben iemand van het oude volk”. Het was Hugo, die jarenlang met zijn ouders tegenover de familie Vos had gewoond en vanuit het kleine voorkamertje van Bolt het doen en laten rond de boerderij had gevolgd. Hugo van Dam kende alle gezinsleden bij naam en toenaam, terwijl niemand hem ooit had gezien.

Arnold, Rosa en Hugo overleefden de oorlog. Ook dochter Estella en haar man Henri Kater waren uit handen van de Duitsers gebleven. Zij hadden drie kleine kinderen en gedurende de laatste twee oorlogsjaren hadden alle gezinsleden gescheiden van elkaar ondergedoken gezeten. Na de oorlog besloten Estella en Henri te scheiden; zij trouwde met J.A. Janssen en ging wonen in Groningen.

 Stolperstein voor George Arnold van Dam aan de Dilgtweg 16 in Haren. (bron: HcKW)

In januari 1946 verscheen deze advertentie in het NIW. Arnold en Rosa hadden niets meer over George gehoord en zochten naar inlichtingen:

Familiebericht. "Nieuw Israelietisch weekblad". Amsterdam, 25-01-1946, p. 11.
Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010872181:mpeg21:p011

Arnold van Dam overleed op 21 juni 1950 in Haren. Rosa Johanna van Dam - Serphos overleed op 16 augustus 1965, ook in Haren. Hugo overleed in 1963 in Londen.

Familiebericht. "Nieuw Israelietisch weekblad". Amsterdam, 30-06-1950, p. 6.
Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010873913:mpeg21:p006

ARNOLD VAN DAM. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 20-07-1950.
Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000067726:mpeg21:p006

Voor dit portret is gebruik gemaakt van het boek van Wil Legemaat, Van kwaad tot onvoorstelbaar erger.

 

*1: Ouders en zusters van Arnold van Dam:

Godfried Nathan van Dam (Groningen 15/3/1857 - 18/5/1919) X Sientje Visser (Deventer 1/9/1854 - Auschwitz 26/3/1944). Zij woonde in Amsterdam, op het adres Weesperplein 1, De Joodse Invalide. De Joodse Invalide werd op 1 maart 1943 leeggehaald door de bezetter, maar Sientje werd pas op 15 maart 1944 naar Westerbork gevoerd en vandaar op 23 maart 1944 naar Auschwitz gedeporteerd,waar ze bij aankomst werd vergast, op 89-jarige leeftijd.

Familiebericht. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 30-06-1919, p. 3. Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010656136:mpeg21:p003

● Elisabeth van Dam (Groningen 6/1/1888 - Apeldoorn 24/12/1970) X Rafel Beer Jacobs (Groningen 29/5/1879 - Los Angeles 7/12/1954) Zij waren later gescheiden.
● Rachel Roza van Dam (Groningen 7/2/1889 - Amsterdam 27/9/1938) X Jacques Ezechiёl Cohen (Arnhem 28/1/1884 - Amsterdam 30/7/1942)
➢ Esther Zipporah Cohen (Amsterdam 25/5/1925 - 10/5/1998)

*2: ouders, broer en zusters van Rosa Johanna Serphos:
Izaak Serphos (Enschede 23/8/1858 - 8/3/1920) X Estella Meijers (Almelo 26/9/1862 - Haren 5/6/1940)

ESTELLA SERPHOS—MEYERS,. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 06-06-1940. Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000088228:mpeg21:p006

● Hugo Martin Serphos (Enschede 6/2/1892 - Groningen 1/7/1940) X Henriёtte Menko (Enschede 16/9/1895 - Auschwitz 26/1/1943)

Familiebericht. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 01-07-1940. Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=KBNRC01:000052252:mpeg21:p008

• Jeanette Estella (Nettie) Serphos (Enschede 9/10/1909 - Herzliya 1/7/2003) X Tobias van Blankenstein (Schiedam 5/5/1916 - Herzliya 5/10/2000).
• Irwin Serphos (Enschede 18/5/1922 - Auschwitz 31/12/1942)

• Renalda Betsy Serphos (Enschede 6/5/1895 - 1993) X Bernard Martin Cohen (Nijmegen 3/8/1883 - Bergen Belsen 23/7/1944)
• Martin Bernard Cohen (Amsterdam 21/6/1917 - Haarlem 9/6/2012) X Louise van Witsen (Zandvoort 27/1/1919 - 12/12/2013)
• Ernst Bernard Cohen (Amsterdam 11/10/1919 - 14/6/2007) X Hanna Chichou (Amsterdam 12/9/1922 - 24/11/2011)
• Godert Hugo Cohen (Amsterdam 31/5/1923 - Tröbitz 28/4/1945)

• Betsy Sophie Serphos (Enschede 11/10/1897 - Groningen 20/6/1962) X Henri van Dam (Groningen 2/7/1888 - 5/6/1965)
• Helena Betsy (Lenie)van Dam (Groningen 5/3/1921 - 2018) X Robert van Raalte (Den Haag 16/3/1923 - Haifa 31/10/2001)
• Enny Rose van Dam (Groningen 25/10/1922 - Amsterdam 6/4/2024) X Godert (Go) Cohen

Familiebericht. "Nieuwsblad van het Noorden". Groningen, 22-06-1962, p. 4. Geraadpleegd op Delpher op 26-05-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010889782:mpeg21:p004

*3: zus en broer van George van Dam:

● Estella Zippora van Dam (Groningen 9/1/1917 - Bakel 10/2/2012) X Henri Eliesar Kater (Berlijn 23/7/1908 - Eindhoven 25/6/1983) en J.A. Janssen In de oorlog had zij drie kinderen: Lex (1939), Franklin (1941) en Enny (1943)Kater, die de oorlog overleefden.
● Hugo Hans van Dam (Groningen 30/8/1924 - Londen februari 1963)