Esther van Dam werd geboren op 6 oktober 1919 te Assen. Haar ouders waren Simon van Dam en Rebekka Leezer. Ze had twee broers: Nathan (Nico), geboren in 1918, en Benjamin (Bennie), geboren in 1925. Een zusje was al bij de geboorte overleden. Het gezin heeft van 1919 tot 1921 in Assen gewoond aan de Rolderstraat 16.
Op de foto hiernaast Esther (rechts) met vriendin Corrie.

Esther van Dam

In 1921 verhuisde het gezin naar Smilde waar ze gingen wonen op het adres Veenhoopsweg 49. Vader Simon was slager. De slagerij was aan de linkerkant van het huis en het slachten gebeurde koosjer. Elke maandagmorgen kwam de sjochet langs met zijn grote mes om een koe te slachten. Er werd alleen rundvlees verkocht, Simon ging bij de boeren langs om koeien te kopen. 


foto: Op de plek waar nu de boom op het grasveld staat, stonden slagerij en woonhuis van het gezin van Dam. In 1968 is het pand afgebroken.
De familie at zelf ook koosjer. Corrie, een vriendin van Esther vertelde: “Ik kwam bij haar aan huis, ze hadden een heel grote keuken met veel serviesgoed. Op bepaalde dagen stond het aanrecht vol, dan moesten ze apart koken. Esther ging afwassen en ik hielp mee door af te drogen.” De Van Dams gingen op zaterdagochtend naar de synagoge en vierden de Joodse feestdagen. Met Pesach hadden ze een mooie loofhut in de tuin en aten ze matzes.

Esther en Nico van Dam (in de cirkel) op een schoolfoto uit 1928.

Corrie: “De familie Van Dam was een heel hartelijke familie. Toen mijn broertje geboren werd, kwam mevrouw Van Dam direct kijken en nam een pan soep mee. Esther was een zacht meisje en broertje Bennie herinner ik me alleen als klein jongetje dat om het huis speelde. Esther en Nico zaten op de gymnastiekvereniging in Hijkersmilde. Vader van Dam had een motor met zijspan. Als het dan Koninginnefeestdag was, reed hij mee met de ringrijderij, de buurvrouw zat er dan naast, want moeder Van Dam wilde niet. Wij kinderen mochten op die dag verkleed en hadden versierde fietsen voor de optocht. ’s Middags deden we spelletjes op het schoolplein.”
Jubileum burgemeester in 1929. Esther op de tweede rij, zesde vanaf rechts.

Esther, zittend op de muur geheel rechts, tijdens een schoolreisje in 1930.

Esther werd verpleegster en verhuisde in 1937 naar Apeldoorn waar ze als leerling-verpleegkundige aan de slag ging in de Joods psychiatrische inrichting Het Apeldoornsche Bosch. Esther en Corrie hadden toen geen contact meer met elkaar. De rest van het gezin bleef in Smilde en kreeg ook daar te maken met de maatregelen. Corrie kan zich nog herinneren dat mevrouw Van Dam de Jodenster moest dragen: “Dat vond ik vreemd. Het kwam ineens naar voren dat ze Joods waren.”

In juli 1942 kreeg Esthers vader een oproep om zich te melden in werkkamp Orvelte. Hij moest zich op maandag de 20e melden om kwart over zeven ’s ochtends bij de tramhalte bij de Veenhoopsbrug. Vandaar werd hij door de marechaussee naar het werkkamp gebracht. In augustus kreeg ook Bennie een oproep, maar hij heeft hier geen gehoor aan gegeven omdat hij op dat moment in het ziekenhuis in Groningen lag. In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden moeder en Bennie samen met de andere nog in Smilde wonende Joden uit hun huis gehaald en per bus naar kamp Westerbork gebracht. Corrie: “Voordat ze opgepakt werden, ben ik nog bij mevrouw Van Dam en Bennie geweest. We hebben kleding uitgezocht en haar geholpen met spullen inpakken. Mevrouw Van Dam was heel rustig. We hebben op dat moment afscheid genomen. Je hoopte dat je mekaar weer zag. De foto’s en wat meubelen hebben we weggehaald, wij kregen de Friese klok bij ons thuis. Later kwam er een NSB’er in hun huis te wonen.”

Vader Van Dam was begin oktober 1942 bij de ontruiming van de Joodse werkkampen naar Westerbork overgebracht en trof daar zijn vrouw en zoon. Na enkele nachten in het kamp zijn ze al op maandag 5 oktober op transport gezet naar Auschwitz. Simon en Rebekka van Dam zijn direct na aankomst vermoord. Bennie werd met enkele honderden andere mannen onderweg in Cosel al uit de trein gehaald. Via St. Annaberg kwam hij in het kamp Blechhammer terecht. Daar waren de omstandigheden erg slecht en kwamen besmettelijk ziekten veelvuldig voor. Bennie bezweek in oktober 1943 aan de gevolgen van tyfus.
Esthers broer Nico (25-01-1918) was vlak voordat zijn ouders en broer Benjamin opgepakt werden naar Rotterdam verhuisd. In Smilde had hij deel uitgemaakt van een verzetsgroep en met het verzetswerk ging hij in Rotterdam door. Hij is daar op 29 juli 1942 getrouwd met Esther Israël. Nico werd in januari 1943 opgepakt en naar de gevangenis in Scheveningen overgebracht, waar men waarschijnlijk niet van zijn Joodse identiteit op de hoogte was. Zijn vrouw werd via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd en daar vermoord. Nico wist na Scheveningen gevangenschap in Amersfoort, Neuengamme, Meppen en Sandbostel te overleven. Toen hij op 29 april 1945 door de Engelsen bevrijd werd, was hij ernstig verzwakt. Hij is later opnieuw getrouwd, kreeg kinderen en is uiteindelijk in 1986 overleden.
Esther werkte tot begin 1943 nog in het Apeldoornsche Bosch. Zij werd toen gewaarschuwd dat de bewoners van het Apeldoornsche Bosch op transport zouden gaan, maar waarschijnlijk wilde zij, net als veel andere verplegers, de patiënten niet in de steek laten. Haar tante Ro, zus van moeder, schreef op 19 juli 1943 vanuit kamp Westerbork aan Esthers broer Nico: “Esther was hier een paar weken. Ze was goed gezond. Ze is met vele broeders en zusters doorgegaan, dat wou ze liever.”

Esther is op op 23 januari 1943 met het grootste deel van het personeel uit Apeldoorn in kamp Westerbork terecht gekomen. Op 2 februari 1943 werd zij met een transport van 890 personen doorgestuurd naar Auschwitz en daar bij aankomst vermoord.

In 2017 werden er in Smilde struikelstenen gelegd, ook aan de Veenhoopsweg voor de familie Van Dam. Een zoon van Nico van Dam, de enige overlevende van het gezin, was daar met zijn gezin bij aanwezig.