In 1932 werd gevierd dat David 35 jaar lid was van de SDAP. Vol lof werd er gesproken over zijn populariteit, zijn openhartigheid en onbaatzuchtigheid. Iemand die altijd klaar stond om te helpen, wat ook al zo was in de tijd dat hij actief was voor de ANDB, de vakbond van diamantbewerkers.

 

Foto links: artikel uit Dagblad Het Volk, Amsterdam, 22-08-1934, p. 15.
In de bondsbibliotheek. "Het volk". Amsterdam, 22-08-1934, p. 15.
Geraadpleegd op Delpher op 28-07-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000898009:mpeg21:p00015

David Cardozo

David Mozes Jessurun Cardozo (vaak ook David Cardozo genoemd in archieven en andere verwijzingen) werd geboren in Amsterdam op 24 oktober 1874 als derde zoon van Mozes Jessurun Cardozo (Amsterdam, 18 september 1845 - Apeldoorn, 20 februari 1922) en Judith Halverstad (Amsterdam, 11 januari 1848 - Amsterdam 11 september 1913). Er waren vijf zonen in dit gezin; de twee oudsten waren al voor de oorlog overleden, de andere drie werden door de nazi’s vermoord, en met hen velen van hun kinderen en kleinkinderen. (*1 voor broers van David). Mozes Jessurun Cardozo was diamantslijper, en dat werd zijn zoon David ook. Het gezin woonde in de Jodenkerkstraat, op verschillende nummers. Deze straat is de huidige Nieuwe Kerkstraat. Tot de oorlog was dit een zeer levendige Joodse straat met veel Joodse instellingen, sjoels en winkeltjes. De bewoners in het gebied tussen de Weesperstraat en de Roetersstraat - veel sefardische Joden (van Portugese en Spaanse afkomst) - hadden het iets beter dan de bewoners van het andere deel van de straat, waar het armoe troef was. Als de nummering nog min of meer hetzelfde is, dan weten we dat dit gezin woonde in het armoedige gedeelte van de straat (zie voor informatie over deze straat: https://onsamsterdam.nl/artikelen/lief-en-leed-in-de-jodenkerkstraat ).

Op 25 november 1896 trouwde David in Amsterdam met Gracia Sealtiël. Zij was geboren in Amsterdam op 14 januari 1873 als vijfde kind en enige dochter van David van Joseph Sealtiël (Amsterdam, 6 december 1839 - Amsterdam, 1 november 1881) en Bilha Schoontje Waterman (Amsterdam, 22 april 1840 - Amsterdam, 28 februari 1878). Gracia kreeg nog twee broertjes, maar die overleden als baby. Slechts één broer, die gemengd gehuwd was, overleefde de oorlog met zijn gezin. De anderen waren al voor de oorlog overleden; hun kinderen en kleinkinderen werden bijna allemaal vermoord door de nazi’s. (*2 voor broers van Gracia)

 

Huwelijksakte David en Gracia + de handtekeningen daaronder, 25 november 1896 in Amsterdam.
De getuigen waren ambtenaar en bode van het gemeentehuis. Haar ouders waren al overleden.
Zijn vader was aanwezig en tekende ook. (Noord-Hollands Archief - https://hdl.handle.net/21.12102/ADFDC6FD2B9A474390139143F4530FF4).

Familiebericht. "Centraal blad voor Israëlieten in Nederland". Amsterdam, 04-12-1896, p. 6.
Geraadpleegd op Delpher op 21-07-2025

Toen Gracia 5 jaar oud was overleed haar moeder, en toen ze 8 was verloor ze ook haar vader. Ze ging toen wonen bij haar grootouders Joseph Sealtiël en Abigael Benavente. Zij woonden in dezelfde straat als de Cardozo’s.

Advertentie. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 18-05-1889, p. 4.
Geraadpleegd op Delpher op 22-07-2025

Toen Gracia 17 jaar oud was, ging ze naar het Joods Israëlitisch Weeshuis, en daarna heeft ze ook nog een tijdje in een medisch tehuis gewoond. Het is niet duidelijk waarom dat was, misschien werkte ze daar. Haar grootouders werden oud, en misschien werd het hun te zwaar om voor haar te zorgen. In 1892, toen Gracia 19 jaar was, overleed haar grootvader.

Familiebericht. "Algemeen Handelsblad". Amsterdam, 03-08-1892, p. 6.
Geraadpleegd op Delpher op 22-07-2025. 1862 is een typefout, dat moet zijn: 1892.

In dat jaar ging ze wonen bij haar tante Rachel Sealtiël (1849 - 1929), een zuster van haar vader, getrouwd met Meijer Salomon van Duijm (1848 - 1907) en daar bleef ze totdat ze in 1896 in het huwelijk trad met David Cardozo.

Op 16 mei 1897 werd hun zoon geboren in Amsterdam, David Jessurun Cardozo junior.

Het gezin woonde vanaf 9 september 1925 in de Smaragdstraat, op nummer 12, 2 hoog. Voor die tijd hadden ze in de ‘s Gravesandestraat gewoond, op nummer 26 2 hoog. David werkte tot 1931 als diamantslijper; daarna zat hij zonder werk, aldus het Stadsarchief van Amsterdam. Gracia en hij hebben een periode in Antwerpen gewoond, ze staan in het archief aldaar, en op hun archiefkaart van de gemeente Amsterdam staat dat ze daar op 13 november 1936 naartoe gingen, maar het is moeilijk te achterhalen hoelang hun verblijf daar duurde. In elk geval verhuisden ze op 12 april 1937 naar de Thérèse Schwartzestraat, nummer 19 I in Amsterdam.

David was een actief lid van de SDAP, de Sociaal Democratische Arbeiderspartij. In 1932 werd gevierd dat hij 35 jaar lid was van de partij. Vol lof werd er gesproken over zijn populariteit, zijn openhartigheid en onbaatzuchtigheid. Iemand die altijd klaar stond om te helpen, wat ook al zo was in de tijd dat hij actief was voor de ANDB, de vakbond van diamantbewerkers. Het artikel dat in Het Volk aan zijn jubileum werd gewijd, eindigde met de woorden: Moge de herdenkingsdag van morgen hem met zijn vrouw, die al die jaren als een goede kameraad met hem de beweging een warm hart toedroeg en die zowel in de Partij als in de Vrouwenclub haar plaats wist te vinden, veel vreugde en voldoening schenken.

Feest van D.M. Cardozo Morgen vijf-en-dertig jaar lid van de S.D.A.P..
"Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij". Amsterdam, 31-10-1932, p. 9.
Geraadpleegd op Delpher op 22-07-2025,

Zoals vermeld in bovenstaand artikel was David Cardozo secretaris van de Bond van Arbeiders-Zangverenigingen in Nederland, een functie die hij met hart en ziel bekleedde.

Goed-jaar voor arbeiders-zangers De Bond uitgegroeid tot bijna 12000 leden.
"Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij". Amsterdam, 11-03-1932, p. 13. Geraadpleegd op Delpher op 21-07-2025,

Uit hoofde van die functie werd David benoemd in een commissie die de regeringscommissaris voor muziekauteursrechten moest ondersteunen. Hij bekleedde die functie zeker tot 1937.

KUNST Muziekauteursrecht. "De avondpost". 's-Gravenhage, 05-04-1933, p. 10.
Geraadpleegd op Delpher op 21-07-2025,

WEET U!. "Het volk : dagblad voor de arbeiderspartij". Amsterdam, 03-11-1933, p. 18.
Geraadpleegd op Delpher op 21-07-2025,

In 1934 kreeg de Bond van Arbeiders-Zangverenigingen in Nederland de beschikking over de muziekbibliotheek van Siegfried Ochs (1858 - 1929), een Duitse koordirigent en componist: eenentwintig kisten met boeken en bladmuziek. Een journalist van Het Volk maakte een afspraak met David in zijn woning in de Smaragdstraat om met hem over deze aanwinst te spreken en de boeken te bekijken:

In de bondsbibliotheek. "Het volk". Amsterdam, 22-08-1934, p. 15.
Geraadpleegd op Delpher op 21-07-2025.

Gracia stond bekend om haar nogal eigenwijze karakter. Ze was een knappe en elegante verschijning. Stapeldol was ze op haar enige zoon David, die ze, volgens overlevering, schandelijk verwende: David kon in haar ogen niets fout doen. Zoon Davids levensstijl werd niet door alle familieleden gewaardeerd. Hij trouwde niet, maar had wel verschillende relaties. Hij was evenals zijn vader en grootvader diamantslijper en was ook eigenaar van een café. Hij heeft een periode in Antwerpen (Borgerhout) gewoond, en daar in de diamantslijperij gewerkt. Vanaf 19 februari 1941 stond hij weer ingeschreven in Amsterdam, op het adres David Blesstraat 9 II.

In 1936 plaatste David junior de volgende advertentie in Het Volk, waarin hij een receptie aankondigde ter gelegenheid van de viering van het 40-jarig huwelijk van zijn ouders. In die dagen was hij verloofd, zo lezen we.

Familiebericht. "Het volk". Amsterdam, 23-11-1936, p. 6.
Geraadpleegd op Delpher op 21-07-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB15:000912015:mpeg21:p00006

 

Het gebouw aan de Roetersstraat 34-36. De Handwerkers Vriendenkring was een op 4 april 1869 in Amsterdam
opgerichte vereniging, die als doel had de levensomstandigheden van Joodse Amsterdammers te verbeteren. https://archief.amsterdam/beeldbank/detail/d235814e-90c8-f663-e864-129a813e2a3a

Op 11 september 1942 werden David en Gracia naar Westerbork afgevoerd. Of ze gehoor hadden gegeven aan een oproep, of dat ze waren opgepakt, is niet duidelijk. Ze bleven drie dagen in het kamp; met het transport van 14 september 1942 werden ze naar Auschwitz gedeporteerd, waar ze bij aankomst op 17 september 1942 meteen werden vermoord. David Mozes Jessurun Cardozo werd 67 jaar, Gracia Cardozo - Sealtiël werd 69 jaar.

David junior, die sinds 17 februari 1941 in Antwerpen geen werk meer had, omdat hij als Jood niet meer mocht werken, en die toen terug was gegaan naar Amsterdam, werd op 20 januari 1942 met een groep Amsterdamse Joodse mannen naar werkkamp De Beetse, net buiten Sellingen in de provincie Groningen, gestuurd. De mannen waren slecht voorbereid. Velen hadden alleen maar een kostuum met bijpassende schoenen meegenomen. Werkkleding werd niet verstrekt. Door de strenge vorst kon tot het voorjaar niet worden gewerkt. De meeste dwangarbeiders hingen maar wat rond in een kamp dat niet op een langdurig verblijf van zo'n grote groep mannen was berekend.

In april 1942 begonnen de werkzaamheden. Als eerste werd een gedeelte van een weg aangelegd en werden er bomen geplant. Later in het jaar werden de mannen ingezet bij het rooien van aardappelen. Het werk was zwaar. Het enige voordeel van het oogsten was dat tijdens schafttijd in de keet aardappelen konden worden gekookt op een vuurtje van door omwonenden geleverde turf.

Op 2 oktober 1942 kwamen de dwangarbeiders vermoeid van het aardappelen rooien in het kamp terug. Plotseling kwam er een overvalwagen met 25 Duitse militairen voorrijden. Het kamp werd afgezet en er werd appèl gehouden. De mannen werden tenslotte bijeengedreven in de kantine en geregistreerd. Een omstander kon zich de volgende ochtend nog goed herinneren: 'Heel vroeg in de morgen stond ik achter ons huis en zag ik dat de Joden in het kamp druk bezig waren met het verzamelen van hun bagage. Ook zag ik wagens waarop bagage lag, maar waarop ook mensen zaten die wellicht niet goed konden lopen of ziek waren. In alle stilte, begeleid door Duitse militairen, vertrok de stoet.'
De mannen gingen naar het station van Stadskanaal, vanwaar de reis verder ging naar kamp Westerbork. (informatie van de website https://joodsewerkkampen.nl/overzicht-joodse-werkkampen/de-beetse)

Op 2 en 3 oktober werden alle Joodse werkkampen gesloten en de gevangenen naar Westerbork gestuurd, evenals veel van hun vrouwen en kinderen uit de noordelijke provincies. Het was chaos in het kamp, er waren veel te veel mensen. In de weken erna werden duizenden mensen naar Auschwitz gedeporteerd. David Cardozo ging met het transport van 5 oktober 1942, een transport van 2012 mensen van wie 550 bij Cosel met harde hand uit de trein werden gezet en naar dwangarbeidkampen in Silezië gestuurd. Zeer waarschijnlijk was David een van hen. Naar welke kampen hij is geweest, is moeilijk te achterhalen. Hij is tenslotte in Blechhammer terechtgekomen en daar vermoord of bezweken op 21 januari 1945. David Cardozo werd 47 jaar.

David Jessurun Cardozo Junior (1936) - foto uit het Felixarchief te Antwerpen
https://felixarchief.antwerpen.be/detailpagina?invnr=994_2900&dtnr=100_2962&dtrecordid=76988&page=1&pageSize=10&type=copy

 

 

*1: broers van David Jessurun Cardozo:
● Izaak Cardozo (Amsterdam 19/2/1869 - Amsterdam 6/5/1904) X Rebecca Frankfort (Amsterdam 20/5/1867 - Auschwitz 8/4/1944)
➢ Judith Cardozo (Amsterdam 23/3/1890 - Sobibor 2/4/1943) X Michel Verdoner (Amsterdam 14/7/1888 - Sobibor 2/4/1943). Dit echtpaar had drie kinderen: Isaac Verdoner (Amsterdam 30/9/1922 - Sobibor 2/4/1943), Benedictus Verdoner (Amsterdam 26/4/1926 - Sobibor 2/4/1943) en Lousje Verdoner (Amsterdam 1932 - 26/8/1935)
➢ Mozes Cardozo (Amsterdam 11/8/1892 - ?) x Leentje Blits (Amsterdam 19/4/1894 - ?)
➢ Ephraïm Cardozo (Amsterdam 27/8/1894 - Sobibor 9/4/1943) X Rachel van der Glas (Amsterdam 28/6/1896 - Sobibor 9/4/1943). Dit echtpaar had drie kinderen: Rebecca Cardozo (Amsterdam 28/7/1919 - Auschwitz 21/9/1942), Isaac Cardozo (Antwerpen 11/8/1924 - Auschwitz 31/12/1942) en Elisa Cardozo (Antwerpen 14/10/1927 - Auschwitz 21/9/1942)
➢ Elias Cardozo (? - Amsterdam 16/1/1917)
➢ Hanna Cardozo (Amsterdam 16/7/1898 - Auschwitz 19/2/1943) X Marcus Benjamins (Amsterdam 3/4/1899 - Auschwitz 19/2/1943)
➢ David Cardozo (Amsterdam ? - 10/2/1919)
➢ Salomon Cardozo (Amsterdam 16/9/1902 - Auschwitz 31/3/1944) X Betsy Troeder (Amsterdam 21/10/1902 - Auschwitz 10/9/1943) Dit echtpaar had twee kinderen: Selma Cardozo (Amsterdam 5/9/1930 - Auschwitz 10/9/1943) en Izaak Hans Cardozo (Amsterdam 8/5/1932 - Auschwitz 10/9/1943)
● Ephraim Cardozo (Amsterdam 1873 - Amsterdam 15/8/1933) X Batje ten Have (Elburg 28/11/1864 - ?)
● Raphaël Cardozo (Amsterdam 22/1/1884 - Sobibor 2/4/1943) X Esther Dresden (Amsterdam 12/9/1885 - Sobibor 2/4/1943)
➢ Henriette Cardozo (Amsterdam 12/7/1912 - Sobibor 23/7/1943) X Emanuel Batavier (Oss 5/6/1910 - Auschwitz 30/9/1942) Dit echtpaar had twee kinderen: Nanny Batavier (Amsterdam 13/3/1937 - Sobibor 23/7/1943) en Elly Batavier (Amsterdam 30/5/1940 - Sobibor 23/7/1943)
➢ Eva Cardozo (Amsterdam 29/11/1913 - Auschwitz 3/9/1942) X Leon Izaak de Jongh (Den Haag 9/111913 - Midden Europa 31/3/1944) Dit echtpaar had twee kinderen: Jack Leon de Jongh (Den Haag 20/4/1936 - Auschwitz 3/9/1942) en Rudolf Leon de Jongh (Den Haag 199/12/1938 - Auschwitz 3/9/1942)
● Emanuel Cardozo (Amsterdam 9/10/1887 - Auschwitz 2/11/1942) X Paulina Dresden (Amsterdam 9/4/1887 - Amstelveen 30/7/1972)
➢ Maurits Cardozo (Amsterdam 7/2/1909 - Leiden 19/12/1996) X Anna Slier (Amsterdam 4/7/1912 - 25/12/2000)
➢ Judith Cardozo (Amsterdam 1/11/1913 - Sobibor 9/3/1943) X Herman Overste (Amsterdam 13/4/1912 -Sobibor 9/4/1943)
➢ Eva Cardozo (Amsterdam 19/8/1916 -2007) X Jacob Abraham Schuit (Amsterdam 28/8/1913 -Nieuwer Amstel 23/8/1963)
*2: broers van Gracia Sealtiël:
● Joseph Sealtiël (Amsterdam 15/5/1863 - 20/3/1924) X Heintje Hindele van Staveren (Amsterdam 1/8/1860 - Amsterdam 7/3/1942)
➢ Schoontje Joseph Sealtiël ( Amsterdam 9/3/1892 -25/5/1892)
➢ Gracia Joseph Sealtiël (Amsterdam 2/9/1893 - 4/3/1897)
➢ David Joseph Sealtiël (Amsterdam 14/3/1896 - Sobibor 2/7/1943) X Anna Annie Melkman (Amsterdam 22/10/1894 - Sobibor 2/7/1943)
● Jacob David Sealtiël (Amsterdam 17/7/1865 - 25/6/1866)
● Meijer Sealtiël (Amsterdam 29/8/1867 - 20/12/1936) X Susanna Roosje Sealtiël (Amsterdam 10/1/1876 - Auschwitz 5/2/1943)

Overlijdensbericht geplaatst door David en Gracia van haar broer Meijer Sealtiël. Familiebericht. "Het volk". Amsterdam, 21-12-1936, p. 6. Geraadpleegd op Delpher op 21-07-2025

➢ Schoontje Sealtiël (Amsterdam 23/4/1895 - Sobibor 28/5/1943) X Barend Doof (Amsterdam 5/2/1894 - Midden Europa 31/3/1944). Dit echtpaar had vier kinderen: Hartog Doof (Amsterdam 23/10/1919 - Auschwitz 30/9/1942) X Sara Zwaaf (Amsterdam 9/6/1921 - Auschwitz 30/9/1942), Susanna Doof (Amsterdam 6/2/1922 - Auschwitz 11/12/1942), Sonja Doof (Amsterdam 8/1/1930 - Sobibor 28/5/1943) en Selma Doof (Amsterdam 15/1/1933 - Sobibor 28/5/1943)
➢ Sara Sealtiël (Amsterdam 18/9/1897 - Sobibor 11/6/1943)
➢ Betsij Sealtiël (Amsterdam 20/10/1903 - Sobibor 9/7/1943) X Jacob Philips (Amsterdam 8/8/1900 - Sobibor 9/7/1943) Dit echtpaar had vijf kinderen: Isidore Philips (Amsterdam 7/1/1921 - 4/12/1921), Meijer Philips (Amsterdam 15/8/1922 - Dorohucza 30/11/1943), Susanna Philips (Amsterdam 25/6/1926 - Sobibor 9/7/1943), Jeannette Philips (Amsterdam 20/7/1928 - Sobibor 9/7/1943) en Beppie Philips (Hilversum 26/8/1938 - Sobibor 9/7/1943)
➢ David Sealtiël (Amsterdam 6/2/1906 - Warschau 20/6/1944) X Esther Waterman (Amsterdam 27/9/1909 - Auschwitz 3/9/1943). Dit echtpaar had een zoon: Martin Sealtiël (Amsterdam 19/5/1935 - Auschwitz 3/9/1943)
➢ Gracia Sealtiël (Amsterdam 22/3/1916 - Sobibor 16/7/1943) X Jacob Slösser (Amsterdam 8/5/1903 - Sobibor 16/7/1943) Dit echtpaar had twee dochters: Roosje Slösser (Amsterdam 20/3/1939 - Sobibor 16/7/1943) en Susanna Slösser (Amsterdam 25/12/1940 - Sobibor 16/7/1943)
➢ Abraham Sealtiël (Amsterdam 8/10/1923 - Sobibor 9/4/1943)
● Jacob Haim Sealtiël (Amsterdam 29/12/1869 - Amsterdam 21/6/1952) X Johanna Wilhelmina van Maanen (Arnhem 15/3/1867 - Amsterdam 11/6/1949)
➢ Johannes Theodorus Sealtiël (Amsterdam 25/3/1902 - 12/7/1991) X Fanny Heidenreich (Lauf an der Pegnitz Dld 23/6/1897 - Amsterdam 27/9/1981). Dit echtpaar had twee kinderen: Johannes Jacobus Sealtiël (Amsterdam 4/7/1926 - Amstelveen 21/3/1997) en Margaretha Elfriede Sealtiël (Amsterdam 5/7/1940 - 10/7/1940)
➢ Jacoba Wilhelmina Sealtiël (Amsterdam 3/4/1905 - Amersfoort 30/5/1988) X Adrianus Veltkamp (Amsterdam 1899- 1984)
➢ Johanna Wilhelmina Sealtiël (Amsterdam 10/9/1906 - 10/3/1907)
➢ Dirkje Sealtiël (Amsterdam 26/2/1908 - Alkmaar 16/5/2004)
● Mozes David Sealtiël (Amsterdam 8/9/1875 - 30/9/1877)
● Isaac David Sealtiël (Amsterdam 3/2/1878 - 6/2/1878)