Clara was vanaf haar geboorte blind, wat betekende dat ze niet naar de reguliere lagere school kon. Op 5-jarige leeftijd ging zij naar het Instituut tot Onderwijs aan Blinden aan de Rijksstraatweg 286 in Haren, bij Groningen.

Clara van Coevorden

Clara van Coevorden werd op 26 oktober 1930 geboren in Groningen als enig kind van Joël van Coevorden (Groningen, 31 januari 1901) en Schoontje van der Veen (Westerbork, 18 september 1895). Clara was vanaf haar geboorte blind, wat betekende dat ze niet naar de reguliere lagere school kon. Op 5-jarige leeftijd ging zij naar het Instituut tot Onderwijs aan Blinden aan de Rijksstraatweg 286 in Haren, bij Groningen. De kinderen woonden in het instituut, dat tot 1935, toen Clara er kwam wonen, werd gebruikt als een tuchtschool. De kinderen sliepen er op slaapzalen, en het is moeilijk voor te stellen hoe een vijfjarig blind kind zich daar op haar gemak voelde. Misschien was de aanwezigheid van de andere kinderen, die met dezelfde problemen te kampen hadden, voor haar een troost. In het weekend werden de kinderen door werknemers van het instituut naar huis gebracht.

Het plein voor het huidige blindeninstituut in Haren is in mei 2018 naar Clara van Coevorden genoemd. Ter gelegenheid daarvan publiceerde het Harener Weekblad deze foto van Clara- volgens het onderschrift is zij het meisje in het gebloemde jurkje op de tweede rij.

Clara’s vader, Joël van Coevorden was de zoon van Salomon Joël van Coevorden (Groningen 1867 – Auschwitz 1942) en Clara Wallega (Groningen 1867 – Auschwitz 1942).

De wens van de kinderen dat ze nog vele jaren als familie samen mochten zijn, is slechts twee jaar later op een onvoorstelbare tragedie uitgelopen: dit echtpaar had vijf kinderen die allen waren getrouwd en kinderen hadden. Slechts van één dochter heeft de echtgenoot de oorlog overleefd, en slechts twee van de 15 kleinkinderen overleefden de oorlog.

- Rebekka (Groningen 1896-Sobibor 1943) getrouwd met Maurits van Thijn (Amsterdam 1888 – Auschwitz 1943)
- Rachel (Groningen 1898 – Auschwitz 1942) getrouwd met Nathan Berkelo (Delfzijl 1897 – Midden-Europa 1944)
- Sara (Groningen 1903 – Sobibor 1943) getrouwd met Benjamin Kropveld (Amsterdam 1905 – 1982)
- Naatje (Groningen 1907 – Auschwitz 1942) getrouwd met Leon van Coevorden (Groningen 1903 – Midden-Europa 1944)

Een half jaar later werd Joëls moeder in Auschwitz vermoord.

Dit is heel waarschijnlijk een foto van de familie van Clara’s vader; het zou de viering van het 45-jarig huwelijk van zijn ouders kunnen zijn, op 7 juli 1940, waarvan sprake is in de advertentie. De ouders aan het hoofd van de tafel, Joël en Schoontje en Joëls vier zusters met hun mannen. Esther Berkelo, het meisje dat bij haar oom op schoot zit is de enige overlevende van de mensen die op de foto staan. Zij is de dochter van Joël’s zuster Rachel. Zou Joël de man zijn bij wie Esther op schoot zit? Hij lijkt het meest op de foto van Joël in kamp Twilhaar. Clara’s moeder Schoontje is de vrouw met bril, helemaal rechts op de foto. Helaas staan Clara en veel nichtjes en neefjes niet op deze foto.

Op 14 februari 1924 trouwde Joël met Schoontje van der Veen, in Groningen. Zij was geboren in Westerbork op 18 september 1895 in het gezin van Salomon van der Veen (Westerbork 1865 – 1933) en Amalia Dekker (Assen 1870 – Auschwitz 1942). Dit echtpaar had vijf kinderen, van wie vier waren getrouwd en kinderen hadden, samen 7 kinderen. Allen zijn in Auschwitz of Sobibor omgebracht, op één kleinkind na, die de oorlog overleefde.

- Saartje (Assen 1898-Sobibor 1943) getrouwd met Philips Cohen (Winschoten 1893 – Sobibor 1943)
- Joel (Westerbork 1905 – Auschwitz 1943) getrouwd met Saartje Aronius (Beilen 1901 – Sobibor 1943)
- Johannes Gerard (Sleen 1910 – Auschwitz 1943) getrouwd met Leentje Simmeren (Groningen 1916 – Auschwitz 1942)
- Izak (Westerbork 1916 – Auschwitz 1942)

Rechts haar nichtje Clara Kropveld (1936-2016), de dochter van Joëls zuster Sara. Clara Kropveld overleefde de oorlog.

Nieuwsblad van het Noorden, 15 februari 1924

In het boek Terug van weggeweest van Johan van Gelder herinnert Piet Oltmans zich Joël van Coevorden als volgt : Van Coevorden, dat was ook een Jood, die woonde boven café Haaitsema in de Ruiterstraat. Hij was kelner, ik geloof bij Frigge. Zijn ouders woonden aan de Raamstraat . Oltmans fungeerde bij veel Joodse families in de Folkingestraatbuurt in Groningen als sjabbes goi, hij stak bijvoorbeeld op vrijdagavond de lichten aan bij Joodse families, iets wat volgens de Joodse wetten als werk wordt gezien, en aangezien op Shabbat niet gewerkt mag worden, werd dat werk gedaan door een niet-Jood.

Hotel Frigge, Herestraat Groningen

Het gezin Van Coevorden woonde inderdaad in de Ruiterstraat, op nummer 7A. De huizen uit die tijd zijn afgebroken en vervangen door nieuwbouw.


Op 10 juli 1942 werd Joël met een groep van 83 Joodse mannen uit Groningen opgepakt en naar werkkamp Twilhaar, bij Nijverdal, gebracht. Ze kwamen er met de trein en moesten onder toezicht van Staatsbosbeheer zandgrond met kiezels en stenen weggraven, heide verwijderen, bomen rooien en wegen aanleggen.
Een van de gevangenen, Maurits van Adelsbergen (Groningen 1900 – Midden Europa 1944), die in dezelfde groep uit Groningen zat, schreef : 'We krijgen hier scherpere bepalingen. Roken en bewegingsvrijheid zijn reeds verboden. Volgende week moeten we geloof ik exerceren en marcheren naar en van het werk, vaker appèl houden, misschien censuur op post en pakjes.' Die censuur wisten de kampbewoners te omzeilen met hulp van contactpersonen in Nijverdal; met hen werd geregeld hoe post en pakjes van thuis toch nog stiekem konden worden ontvangen.

Groep Joodse gevangenen in kamp Twilhaar, 1942. Onderste rij rechts Joël van Coevorden.

Onder het mom van gezinshereniging werd deze groep mannen op 2 oktober 1942 naar Westerbork afgevoerd. Veel vrouwen en kinderen uit de noordelijke provincies waren op 2 en 3 oktober inderdaad naar Westerbork gebracht, maar voor Joël was er geen gezinshereniging, want Schoontje en Clara werden pas later opgepakt. Hij werd op 16 oktober 1942 op transport gesteld naar Auschwitz, maar was naar alle waarschijnlijkheid een van de 570 mannen van dit transport die bij Cosel uit de trein werden gezet om dwangarbeid in Silezië te verrichten in een van de werkkampen daar. Waar hij precies is geweest weten we niet. Zijn sterfdatum is 28 februari 1943, ergens in Midden-Europa.

Op 19 september 1941 ging Clara weer bij haar ouders wonen in de Ruiterstraat in Groningen. Mogelijk had dit te maken met de verordening van de bezetter dat Joodse kinderen vanaf die datum niet meer naar school mochten.

Toch keerde Clara na 6 weken, op 8 november, weer terug naar het Instituut voor Blinden in Haren. Veel Joden uit Haren werden in juli 1942 gedeporteerd en zij die niet bij die groep hadden gehoord werden op 28 november 1942 uit hun huizen gehaald en naar Westerbork gevoerd. Clara hoorde niet bij deze groepen gedeporteerden, net als andere zieken en mensen met een beperking. Op vrijdag 9 april 1943 echter werden Schoontje en de 12-jarige Clara opgepakt en naar Westerbork gebracht, waar ze vier dagen verbleven in barak 69. Was Clara voor het weekend al thuis die vrijdag, of had haar moeder haar bij zich thuis genomen, om te voorkomen dat Clara alleen op transport zou moeten gaan? We komen er niet achter.

Fragment transportlijst 13 april 1943

Op 13 april werden ze op transport gesteld naar Sobibor en bij aankomst op 16 april 1942 onmiddellijk vergast.

Voor het voormalige Instituut voor Onderwijs aan Blinden, nu Visio, aan de Rijksstraatweg 284 in Haren werd op 12 april 2010 een stolpersteine gelegd voor Clara. Elk jaar op 4 mei worden door medewerkers van Visio bloemen gelegd op deze herdenkingsplek. In mei 2018 werd het pleintje voor het gebouw naar Clara vernoemd.