Vanuit Stadskanaal en de omliggende dorpen Mussel, Musselkanaal en Onstwedde werden tijdens de oorlog 136 Joden weggevoerd en vermoord. Zij worden herdacht met een monument aan de Navolaan in Stadskanaal waarop alle namen te lezen zijn en sinds 2013 ook met struikelstenen op de plaats waar zij woonden. In het schooljaar 2021-2022 verdiepten leerlingen van de Scholengemeenschap Ubbo Emmius zich in de verhalen bij deze namen.

Betti de Vries

Betti (Elsbeth) de Vries is geboren op 20 december 1929. Ze is geboren in Loga, Duitsland. Tegenwoordig is het dorp Loga onderdeel van de stad Leer. Betti is enig kind en Betti is Joods. De ouders van Elsbeth zijn Sigmund de Vries (geboren op 26 oktober 1895) en Maria de Vries - Roseboom (geboren op 15 maart 1897). Sigmund is geboren in Leer, Duitsland. Hij is landarbeider van beroep. Sigmund staat ook wel bekend als ‘’Siegmund’’. Maria is geboren in Loga, Duitsland. Maria staat ook wel bekend als ‘’Marie’’, of ‘’Mary’.

Als Betti 5 jaar oud is, in september 1935, verhuist ze met haar vader en moeder naar Nederland. Ze woont vanaf dit jaar aan de Sluisstraat 49 in Musselkanaal. Hieronder zie je een foto van de huidige woning.

Waarschijnlijk verhuisde de familie naar Nederland omdat toen in Nazi-Duitsland de Neurenberger wetten werden ingevoerd. Dat waren racistische wetten gericht tegen de Joden in Duitsland. Dat betekende dat ze minder rechten hadden dan andere inwoners van Duitsland. In de wet werd vastgesteld wie Joods was en wie niet.

Wanneer Betti 8 jaar oud is, vindt in de nacht van 9 en 10 november 1938 de Kristallnacht (ook wel ‘nacht van het gebroken glas’) plaats. Dit is een actie van de nazi’s, gericht tegen alle Duitse Joden. In heel Duitsland worden Joden slachtoffer van het geweld. Door het hele land worden Joden aangevallen en hun bezittingen geplunderd. Joodse winkels, synagogen, huizen, scholen, begraafplaatsen en ziekenhuizen worden vernield en in brand gestoken. Hierbij mocht de brandweer de branden niet blussen. Volgens verschillende bronnen zijn er die nacht 96 Joden vermoord op straat. Ook in Oostenrijk en Sudetenland (deel van Tsjechoslowakije waar voor het merendeel Duitstaligen woonden).

De familie die hoopt veilig te zijn in Nederland, krijgt vanaf mei 1940 te maken met de bezetting van Nederland door de nazi’s. Al snel worden de maatregelen tegen Joden die eerder in Duitsland waren ingevoerd ook in Nederland geïntroduceerd. Sigmund, de vader van Elsbeth, wordt op 13 juli 1942 op transport gezet naar kamp Amersfoort, wegens ’het zich bevinden op de markt in Winschoten.’ Hij mocht daar niet zijn omdat de markt op dat moment al ‘verboden voor Joden’ was. Op de transportlijst onder de afbeelding van het kamp staat allerlei informatie over de gevangenen, de naam, geboortedatum en -plaats.

Het kamp Amersfoort staat aan de zuidrand van Amersfoort en is tijdens de oorlog met kamp Vught en kamp Westerbork één van de drie grootste kampen van het land. Kamp Amersfoort is een heel streng kamp geweest. Veel gevangenen lijden honger en daarom staat het bekend als Hungerlager (hongerkamp). Hieronder zie je een afbeelding van Kamp Amersfoort. In de afbeelding is te zien dat het kamp op 19 april 1945 is overgenomen door het Rode Kruis. Vanaf dat moment krijgen de gevangenen eindelijk vrijheid binnen het kamp en goede verzorging.

Betti de Vries is ondergedoken tijdens de oorlog. Ze wordt bij een razzia voor de ogen van haar moeder opgepakt en weggevoerd. Op 17 juli 1943 is Betti naar Kamp Westerbork gebracht.

Als Betti in Kamp Westerbork aankomt, is haar vader al een tijd niet meer in leven. Sigmund de Vries is vanuit Amersfoort al op 16 juli 1942 doorgestuurd naar Auschwitz en is daar omgekomen op 30 september 1942. Hij is 46 jaar oud geworden.

Wanneer het 16 november 1943 is, wordt ook Betti op transport gezet naar Auschwitz. Na een reis van 1,5 dag komt ze met 994 andere gedeporteerden de volgende dag, woensdag 17 november, aan. Het is dan, half november, al de laatste trein die dat jaar vertrekt uit kamp Westerbork vanwege een tekort aan treinmaterieel door het kerstreces van militairen en doordat kamp Westerbork grotendeels in quarantaine is wegens kinderverlamming.

Op 19 november 1943 is Betti de Vries op 13 jarige leeftijd vermoord in Kdo. Auschwitz II-Birkenau.
Hierboven zie je een afbeelding van een akte, waarin verklaard wordt dat Elsbeth de Vries op 13 jarige leeftijd is overleden in Birkenau. Ook, staat er allerlei informatie in over haar geboorte en haar ouders. Zo staat er bijvoorbeeld ook waar ze voor het laatste heeft gewoond.

Tegenwoordig ligt er in Musselkanaal een struikelsteen voor Betti en haar vader. Ook is er één voor Betti’s oom, Jonas Hartwig de Vries. Hij is op 20 maart 1943 vermoord. Net een aantal maanden voordat Betti is omgekomen. Hij is naar Sobibor gedeporteerd. Over de moeder van Betti was niet meer informatie te vinden.