Van Bertha Augurkiesman is geen foto bekend. Wel is er een gedichtje bewaard gebleven dat zij schreef in het poëziealbum van haar buurmeisje. Bertha was in de zomer van 1943 enkele weken in kamp Westerbork en werd op 13 juli 1943 naar Sobibor gedeporteerd.

Bertha Augurkiesman

Bertha Augurkiesman werd geboren in Antwerpen, op 18 mei 1930. Haar vader, Emanuel Augurkiesman (Amsterdam 14 september 1898), was een diamantbewerker, die in Amsterdam in de leer was geweest als roosjesversteller en briljantslijper bij atelier Kimberley, waar hij in 1919 zijn leertijd met goed resultaat had voltooid. Hij bleef daar nog 3 jaar werken, maar vertrok in 1922 naar Antwerpen om daar als diamantbewerker aan het werk te gaan bij Van Praag in de Dijkstraat 36. Op zijn aanvraag voor een verblijfsvergunning kwam het volgende antwoord van de autoriteiten: “hij is ongehuwd en diamantbewerker, regelmatig werkend. Hij is van goed gedrag en redelijkheid. Gunstig advies”. (www.felixarchief.antwerpen.be)

Emanuel had een oudere broer, Hartog, die ook diamantbewerker was, een zus, Lena, die met Levie de Hond was getrouwd, die ook diamantbewerker was, en een zus Jansje, die was getrouwd met Abraham Sons, een diamantzager. De jongste in de familie was een ongetrouwde zus Keetje. Al deze familieleden werden in 1942 of 1943 vermoord in de kampen, niemand heeft de oorlog overleefd.

De ouders van Emanuel waren David Augurkiesman en Grietje Tierlier; Grietje was in 1908 overleden en van David is de overlijdensdatum onbekend.

Emanuel en Elizabeth Augurkiesman

Op 9 augustus 1923 trouwde Emanuel in Amsterdam met Elisabeth Groenstad.

Zij was geboren in Amsterdam op 27 augustus 1898. Haar ouders waren Leendert Groenstad (1875), een diamantslijper, en Bertha Cohen (1871). Zij zijn beide vermoord in Auschwitz op 28 september 1942, nadat ze met het transport van 25 september 1942 uit Westerbork waren gedeporteerd. Hun dochter Elisabeth was toen ook in Auschwitz; zij werd omgebracht op 30 september 1942.

Zij had een zus, Rachel, die met Abraham Drilsma was getrouwd, een koopman uit Zaandam. Die hadden twee kinderen, Roosje (1927) en Leonard (1937). Verder had ze een broer, Levie, een diamantbewerker, getrouwd met Leentje Fransman. Zij hadden twee kinderen, Leendert (1928) en Heiman (1925), een kleermaker. Een andere broer van Elisabeth was Abraham, een kelner, getrouwd met Anna Hekster, en ook zij hadden twee zoons, Leendert (1934) en Raphaël (1929). Al deze mensen werden in 1942/43 vermoord in de kampen. Een zus van Elisabeth overleefde de oorlog, Sara de Miranda – Groenstad (1894-1964).

Emanuel nam Elisabeth na hun huwelijk mee terug naar Antwerpen, en ze woonden daar achtereenvolgens in de Dijkstraat 57 en de Jordaenstraat 84.

Op 8 juni 1925 werd in Antwerpen hun dochter Margareta geboren en 5 jaar later, op 18 mei 1930 Bertha, die ze Bertje noemden. Niet lang daarna, op 3 november 1931 keerde het gezin terug naar Amsterdam en woonde eerst op de Lepelstraat 11 2hoog, vanaf 1 maart 1935 op de Swammerdamstraat 9, 2hoog, en op 19 oktober 1937 verhuisden ze naar het adres Pieter Aertszstraat 100, 3 hoog. Vader Emanuel schreef zich weer in bij de ANDB (Algemene Nederlandse Diamantwerkersbond, de eerste vakbond in Nederland).

Voor zover we weten ging Bertje naar de Floris V school op het Smaragdplein 3 – 5. Toen vanaf september 1941 de bezetter Joodse kinderen en leerkrachten niet meer toestond naar school te gaan, gingen de Joodse kinderen van de Floris V school naar een Joodse school op het Borssenburgplein, de Joodse school 12, en werd de Floris V school opgeheven. De 220 niet Joodse kinderen gingen naar de Jan Lievensschool in hetzelfde gebouw als de Floris V school, aan het Smaragdplein. Nog voor de zomer van 1942 werd het schoolgebouw op het Borssenburgplein gevorderd door de Duitsers. De leerlingen werden toen bij de Joodse school 10 in de Jekerstraat 86 gevoegd, met een wisselrooster: de ene groep kreeg ’s morgens les en de andere groep ’s middags en dat wisselde per week. Begin december 1942 werden de Joodse scholen 10, 11 en 12 opnieuw ingedeeld in twee grote scholen, elk met 7 klassen. Half mei 1943 waren er op de twee scholen nog maar 300 kinderen aanwezig en na de grote razzia’s op 23 en 26 mei waren bijna alle kinderen verdwenen, opgepakt of ondergedoken. Het is niet precies in archieven terug te vinden, maar we mogen aannemen dat Bertje al deze scholenwissels heeft meegemaakt.

Smaragdplein 3-5, Floris V school.

Van Bertje is een gedichtje gevonden dat ze in 1941 schreef in het poëziealbum van haar buurmeisje Hennie:

Lieve Hennie
Ik zit hier te zuchten
Ik bijt op mijn pen.
Wat jammer toch dat ik geen
Dichter ben
Maar ach lieve Hennie
Ik weet al niet meer
Dan mijn allerbeste wensen
En ik rijmel nooit meer

Je buurmeisje
Bertje

Voor diamantbewerkers was het mogelijk een tijdelijke vrijstelling van deportatie aan te vragen. De diamantindustrie was belangrijk voor de Duitsers, die graag sierdiamanten als waardepapieren wilden hebben, en industriële diamanten voor hun oorlogsindustrie. Toen de deportaties begonnen in 1942 dreigden veel werknemers te verdwijnen en daarom werd aan 500 arbeiders een voorlopige vrijstelling verleend. Die vrijstelling kregen ze ook voor hun gezinsleden, dat wil zeggen, voor hun partner en kinderen onder de 16 jaar. Aangezien Emanuel pas in juni 1943 in Westerbork kwam, net als Bertje, mogen we aannemen dat hij zo’n sperre had gekregen. Voor Margareta kon hij dat uitstel niet krijgen, omdat zij al 17 jaar was. Zij werd in juli 1942 opgepakt en kwam op 13 juli 1942 aan in Westerbork. Zij werd op 16 juli 1942 op transport gesteld naar Auschwitz en werd daar op 30 september 1942 vermoord. Ondanks het feit dat Elisabeth wel in aanmerking kwam voor de sperre, kwam zij op 8 augustus 1942 al aan in Westerbork, werd zij op 10 augustus naar Auschwitz gedeporteerd en net als haar dochter Margareta is haar sterfdatum 30 september 1942. Zou zij haar dochter, die de sperre niet had kunnen krijgen, zijn achterna gereisd, om bij haar te zijn? In elk geval hebben beide vrouwen nog wekenlang in Auschwitz dwangarbeid moeten verrichten; we weten niet welke gruwelijkheden hun ten deel zijn gevallen in die periode en of ze samen waren.

Een jaar later, in juli 1943 waren de sperres niets meer waard en werden er grote razzia’s gehouden om alle Joden van Amsterdam uit de samenleving te verwijderen. Dit is het verhaal van Eleanor Pohlman, wiens ouders op het adres P. Aertszstraat 102 woonden, dus naast het gezin Augurkiesman:

De buurt waar ons gezin woonde, was een geliefde buurt onder Joodse mensen. Gedurende de oorlog hebben mijn ouders veel razzia’s meegemaakt en verdwenen er meer en meer mensen. Mijn ouders woonden op nummer 102 en hadden goed contact met de Joodse buren op nummer 100, driehoog. De ouders en het oudste kind werden in het laatste oorlogsjaar weggehaald door de Duitsers, maar op miraculeuze wijze werd de jongste gespaard. Of het meisje zich had weten te verstoppen of helemaal niet thuis was toen het gebeurde, was niet duidelijk. Mijn moeder ving haar op en beschermde haar. Maar ze werd verraden. De Duitsers stonden op een gegeven moment voor de deur om ook haar mee te nemen. Mijn moeder probeerde haar nog te verstoppen. Toen de soldaten haar toch vonden, heeft ze gevochten om het meisje bij zich te kunnen houden. Ze moest opgeven toen ze haar uit de handen trokken en dreigden: ‘Anders nemen we jou ook mee.’ Mijn moeder dacht aan haar jongens en liet het meisje los.

Het verhaal van Eleanor Pohlman uit Storyterrace.com

Dat de rest van het gezin in het laatste oorlogsjaar was weggehaald is onjuist, want op de Joodse Raadkaart van zowel Bertje als op die van haar vader staat dat ze op 20 juni 1943 in Westerbork aankwamen. Ze verbleven daar in barak 57. Beiden werden met het transport van 13 juli 1943 naar Sobibor gebracht en daar bij aankomst op 16 juli meteen vergast.