Aron Aronius werd geboren op 30 april 1923 in Zwartsluis als zoon van Wolf Aronius (Zwartsluis 10 augustus 1894) en Carolina Potsdammer (Steenwijk 2 maart 1893). Hij had een oudere zus, Sara (Zwartsluis 17 maart 1921).

Aron Aronius

Wolf Aronius kwam uit een geslacht Aronius dat al generaties in Zwartsluis woonde. Zijn vader, Salomon, had een manufacturenzaak, die Wolf van hem overnam toen Salomon in 1941 op 82-jarige leeftijd overleed in het Apeldoornsche Bosch. Ook Wolfs broer Mozes ging, in 1942, naar het Apeldoornsche Bosch. Hij werd in januari 1943 op transport gesteld naar Auschwitz waar hij net als de meer dan 1000 andere patiënten meteen na aankomst werd vermoord.

Wolf was een gelovig man, en hij had een leidende rol in de synagoge van Zwartsluis; de Joodse gemeenschap van Zwartsluis telde 20 leden in de periode vlak voor de oorlog. Wolf kende de Joodse wetten en leefde daarnaar. De bevolking kende hem als een wat stugge en zwijgzame man. Aron en Sara werden opgevoed in de Joodse tradities, met alle voorschriften, ze vierden de feestdagen, ze gingen naar Joodse les en op sjabbat naar de synagoge in de Baanstraat.

Het gezin woonde op het adres Klein Lageland 163 (nu 26). Ook moeder Carolina was vroom; haar broer, Lion Potsdammer, was godsdienstleraar in dienst van de Nederlands Israelitische Gemeente in Breda. Hij werd met vrouw en twee kinderen vermoord in Sobibor in 1943.

Aron en zijn jongere neef Salomon, Salo genoemd, de zoon van Wolfs broer Jacob, waren de enige Joodse jongens in het dorp. Beide families leefden teruggetrokken, en voor met name Salo was het moeilijk om contact te leggen met andere jongens, vooral ook toen hij na de lagere school naar een school in Meppel ging, en al helemaal toen hij een ster moest gaan dragen. Aron kende iedereen in het dorp als een lange jongen, die wel gemakkelijk contacten legde en zich niet afzonderde. Hij ging naar de openbare lagere school aan de Schoolstraat. Toen hij de leeftijd had dat hij aan het werk kon, ging hij als bakker in dienst bij de bakkerij van Daniel Blei in het Buitenkwartier. Hij werkte daar tot dat hij op 17 augustus 1942 een oproep kreeg om naar werkkamp Geesbrug in Ruinen te gaan. In die oproep staat dat hij de volgende spullen mag meenemen: een koffer of rugzak, een paar werkschoenen, 2 paar sokken, 2 stel ondergoed, 2 overhemden, een werkpak, een stel eetgerei, een drinkbeker, twee handdoeken, 3 zakdoeken en een pullover. Hij is dan 19 jaar.

Over zijn zus Sara lezen we in het NIW van 28 augustus 1939 dat zij is geslaagd voor het Mulodiploma. Daarna is zij als leerling-verpleegster gaan werken in het Apeldoornsche Bosch.

In 1941 moest Wolf zijn gezin registeren als Joden, wat hem een gulden kostte voor het formulier. We vinden in Historie Zwartsluis van D. Driessen dat hij verklaarde zijn radiotoestel te hebben ingeleverd, een Aetherkruiser, en later lezen we: Door den heer Aronius, Wolf, te Zwartsluis is op heden zijn rijwiel ingeleverd. Een zwartgelakt herenrijwiel, merk Standaard Royal, handrem, bagagedrager en voorzien van banden.

Op de website van NIOD is de inboedellijst van het gezin Aronius te vinden. Alle bezittingen waren in 1942 weggehaald en opgeslagen in de synagoge van Zwartsluis. Het huis had een woonkamer, 2 slaapkamers, 2 gangen, een keuken, en onder de spullen vinden we behalve meubilair, kleden en gordijnen een stofzuiger, een wasmachine met mangel, een elektrische waterkoker, schilderijen, wat boeken.

Op 31 juli 1942 werd Wolf Aronius opgeroepen om naar werkkamp De Conrad in Staphorst te gaan. Bij het afscheid nemen van zijn gezin werd Wolf gesterkt door zijn geloof, erop vertrouwend dat God hen zou beschermen. Zijn vrouw Carolina schreef in die dagen aan vrienden: ‘Ook al verkeren wij nu in voor ons bij uitstek moeilijke tijden, nooit is bij ons opgekomen dat we het wel eens mis konden hebben. Ge begrijpt dat een godsdienst die van ouder op kind tot in geslachten is voortgegaan, die blijft je vasthouden tot het einde der dagen.’

Het werkkamp werd evenals heel veel andere werkkampen leeggehaald op 3 oktober 1942 en de gevangenen werden naar Westerbork getransporteerd. Op die dag werden ook de vrouwen Aronius opgepakt en naar Westerbork vervoerd. Omdat Sara bij haar moeder Carolina op bezoek was om het loofhuttenfeest te vieren, werd ook zij meegenomen, evenals Geziena, de vrouw van Wolfs broer Jacob, en haar zoon Salomon die toen 13 jaar oud was. Ze zaten allemaal op het transport naar Auschwitz van 5 oktober. Daar werden ze op 8 oktober 1942 bij aankomst meteen vergast.

Jacob, de broer van Wolf, was gevlucht uit het werkkamp in Staphorst. Tijdens zijn vlucht was hij verraden, en opgepakt, maar hij sprong ergens uit de trein, en wist naar Beilen te komen, waar hij door een predikant aan een onderduikadres in Wijster werd geholpen. Hij overleefde de oorlog.

Wolf had in Westerbork zijn vrouw en dochter weer bij zich. Ook hij vertrok met het transport naar Auschwitz op 5 oktober, maar hij werd bij Cosel uit de trein gehaald en naar de staalfabriek in Malapane gebracht. Op 20 december 1942 kwam hij om en werd hij begraven in een massagraf voor dwangarbeiders in wat nu Szczedrzyk heet. Op het gedenkteken dat daar later is opgericht staat zijn naam.

Aron kwam op 18 augustus 1942 uit het werkkamp aan in Westerbork en werd op 24 augustus op transport gesteld naar Auschwitz, een transport met 519 mensen. Waarschijnlijk heeft hij daar nog een tijd moeten werken, we weten niet wat er met hem gebeurde, maar zijn overlijden staat geregistreerd op 30 september 1942.

Er zijn struikelstenen gelegd voor het huis van Wolf, Carolina, Sara en Aron Aronius op Klein Lageland 26. Er is een gedenksteen in Zwartsluis, onthuld in 1984, waarop Wolf, Carolina en Aron staan. Sara niet, waarschijnlijk omdat zij als woonplaats Apeldoorn had.

Een deel van de informatie en enkele afbeeldingen voor dit Westerborkportret komen uit:
www.joodse-gemeenschap-zwartsluis.pdf (historiezwartsluis.nl)