De dag daarop gingen Michiel de Vries en zijn vrouw Agatha van Zuiden en hun opgroeiende jongens Israël en Sophius naar de trein. "Ik zie ze nog vertrekken. Het was ’s morgens voor 12 uur. We stonden buiten te kijken. Ze droegen kleine bundeltjes en liepen neergeslagen over het brugje.”(...)”

Agatha de Vries-van Zuiden

Agatha van Zuiden werd geboren in Hoogeveen op 19 oktober 1886 als oudste kind van Israël van Zuiden (Hoogeveen, 20 december 1853 – Enschede, 18 december 1935) en Ester van Emmen (Meppel, 29 januari 1861 – Sobibor, 23 april 1943).

Geboorteakte Agatha van Zuiden (www.drentsarchief.nl)

Nieuw Israeltisch Weekblad, 23 maart 1923 https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010874096:mpeg21:p005

Michiel was in Winsum geboren op 17 oktober 1888:

Geboortakte Michiel de Vries (www.allegroningers.nl)

Zijn ouders waren Jacob de Vries (Winsum, 25 november 1843 – 22 februari 1934), die slager was in Winsum, en Sophie van der Klei (Appingedam, 21 juli 1858 – Auschwitz, 19 februari 1943). Hij had vijf broers en zusters van wie twee als baby overleden; de andere drie vonden met hun gezinnen de dood in Auschwitz, (*2).

Huwelijksakte Agatha en Michiel (gemeente Enschede). Getuigen bij het huwelijk waren Leman de Lange, de man van Michiels zus Rozette, fotograaf in Groningen, en Louis van Zuiden, de oudste broer van Agatha, typograaf in Enschede.

Nieuwsblad van het Noorden, 16 mei 1925

Op 23 april 1926 werd hun oudste zoon, Israël, geboren:

Nieuwsblad van het Noorden, 24 april 1926

Ruim anderhalf jaar later kreeg hij een broertje, Sophius:

Nieuwsblad van het Noorden, 19 december 1927

Henk Lijnema, die naast de familie de Vries woonde, ging met Issie en Vius, of ook wel Sofie, zoals de jongens werden genoemd, naar dezelfde openbare lagere school, speelde met hen en kon vanuit het keukenraam van zijn ouderlijk huis de bittere, maar blijmoedig gedragen armoede van de familie De Vries-Van Zuiden, die alles te maken had met de slechte gezondheid van Michiel, observeren. Toch gingen Issie en Vius altijd fraai gekleed naar school. Hun ouders hebben altijd hun beste beentje voorgezet, zolang dat kon. Issie kon goed zingen en er werd gezegd dat hij later chazan moest worden. Vius was een stille jongen.

1933. Klas 4 van de openbare lagere school aan het dorpsplein, nu bibliotheek.
Op de voorste rij helemaal rechts zit Issie, op de vierde rij helemaal rechts staat Vius. (bron: https://dewinsumsesjoel.nl/romke-visser)

Toen de oorlog uitbrak, en Joden geen handel meer mochten drijven, en de jongens niet meer naar school mochten, werd het leven zwaar voor het gezin. Henk Lijnema herinnert zich het moment dat Michiel en Agatha in november 1942 hadden besloten gevolg te geven aan de oproep die ze hadden gekregen om zich te melden en te vertrekken naar Groningen, vanwaar ze naar Westerbork werden gevoerd. “Toen de familie De Vries uit de Oosterstraat bericht kreeg, dat ze weg moest, nam ze de avond voor het vertrek afscheid van de buren. Het afscheid was dramatisch (...). Michiel bracht bij de buren enkele spulletjes met het verzoek er goed op te passen. Het waren een paar foto’s, een koektrommel, een fruittestje en een eier- en zoutstelletje. (...[De dag daarop]...) gingen Michiel de Vries en zijn vrouw Agatha van Zuiden en hun opgroeiende jongens Israël en Sophius naar de trein. `Ik zie ze nog vertrekken. Het was ’s morgens voor 12 uur. We stonden buiten te kijken. Ze droegen kleine bundeltjes en liepen neergeslagen over het brugje.”(...)”

Op 12 november 1942 kwamen ze aan in Westerbork, waar ze precies een maand bleven. Met het transport van 12 december 1942 werden ze alle vier gedeporteerd naar Auschwitz waar Michiel, Agatha en Sophius bij aankomst op 15 december 1942 direct de gaskamers in werden gestuurd. Michiel de Vries werd 54 jaar, Agatha de Vries – van Zuiden 56 jaar. Sophius de Vries zou een dag later 15 ja

ar zijn geworden. Israël de Vries heeft nog ruim twee maanden moeten werken in Auschwitz. Zijn sterfdag is 28 februari 1943, hij werd 16 jaar.

bron: https://dewinsumsesjoel.nl/romke-visser

De moeder van Agatha, Ester van Emmen, werd op 12 april 1943, als 'zittend patient', vervoerd van Enschede naar Westerbork. Dit gegeven staat in een brief van de Joodse Raad Enschede van 13 april 1943. Met het transport van 20 april 1943 werd zij naar Sobibor gedeporteerd, waar ze bij aankomst op 23 april 1943 meteen werd vergast. Ester van Emmen werd 82 jaar.

Esther van Zuiden-van Emmen
(https://www.geni.com/people/Ester-van-Zuiden/6000000009490651166)

Op 15 september 1944 werden bij een huiszoeking bij de familie Groot-Bramel in de buurtschap Rietmolen bij Enschede door de SD twee Joodse vrouwen gevonden. Het waren Hedwig Wolff-Maschke en Rika van Zuiden-ten Brink, de vrouw van Simon van Zuiden, de broer van Agatha. Beiden vrouwen kwamen uit Enschede. Zij werden overgebracht naar het vliegveld Twente en daar op 19 september 1944 gefusilleerd en begraven. Rika ten Brink werd 50 jaar.

Bij de overval in Rietmolen werden de man en de zoon van Rika van Zuiden, Simon en Israël van Zuiden tijdens hun vluchtpoging neergeschoten. Hun overlijdensdatum is 27 september 1944. Simon van Zuiden was bijna 53 jaar oud, zijn zoon Israël van Zuiden werd 20 jaar.

De vader van Michiel de Vries, Jacob de Vries, had in zijn keuken een zalf van paardenvet bereid, een product waarover hij als slager makkelijk kon beschikken.

Jacob de Vries
(https://www.dewinsumsesjoel.nl/wp-content/uploads/2021/04/DWS-13-09.pdf)

Joodse veehandelaars uit Duitsland voerden paarden vanuit Rusland in. Koosjer was het vlees niet, maar menig Joodse slager verkocht het wel, omdat paardenvlees goedkoper was dan rundvlees en daarom veel werd gegeten door Groningers met een smalle beurs. Wat de andere ingrediënten van de zalf waren is onbekend, misschien wat kruiden. De zalf werd in rolletjes papier verpakt en verkocht als Opwinza-zalf. De naam suggereert van alles en klinkt veelbelovend, maar betekende Oprechte Winsumer Zalf, en stond dus voor Groninger degelijkheid. De Vries deponeerde de merknaam en de zalf en noemde zich breeduit algemeen agent van dit product, hetgeen op gevoel voor marketing duidt want dit suggereerde een grote handel.

De Vries’ pretenties waren groot: bij klauwzeer zou de zalf het vee helpen. Maar het mond- en klauwzeervirus dat vanaf 1838 rondging en in 1911 tot een ramp had geleid, kon je er natuurlijk niet mee bestrijden. Verder beweerde De Vries dat het hielp als een koe gevoelige uierspenen had. Het was volgens hem een probate uierzalf bij het melken dat toen natuurlijk nog handmatig gebeurde, wat voor een koe met gevoelige spenen een drama was. Als het goed was voor het rund, dan kon de mens er ook baat bij hebben. Jacob vond zijn zalf uitstekend werken bij steenpuisten, stoot- en brandwonden. In november 1937 probeerde zijn zoon Izaäk met een advertentiecampagne in het Nieuwsblad van het Noorden zijn afzetmarkt te vergroten.

Advertentie. "Nieuwsblad van het Noorden". Groningen, 27-03-1939, p. 20.
Geraadpleegd op Delpher op 04-07-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010676771:mpeg21:p020

Jacob was al overleden, maar de vetpotten bleven pruttelen in de keuken van Izaäk. In de advertentie werd Jacob nog steeds de generaal agent genoemd, maar dat hinderde niet. In het kleine Winsum kwam iedere geïnteresseerde vanzelf bij Izaäk terecht.

Er volgden nog enkele reclameberichten, maar de kosten gingen kennelijk niet voor de baat uit, want na november 1937 stopten de advertenties in de regionale pers. Izaäk moest het waarschijnlijk vooral van zijn andere handel hebben. Zo rookte hij paardenvlees, een begeerd en lang houdbaar product.

Izaäk de Vries hoorde zeker niet tot de armen. Als een van de weinigen op het Groninger platteland bezat hij een auto, wat erop wijst dat het hem financieel goed ging. In 1939 werd hij gekozen in het bestuur van de kleine Joodse gemeente Winsum, dat was toen een positie die meestal was weggelegd voor degenen die het meeste bijdroegen aan de gemeente.

Advertentie. "Nieuwsblad van het Noorden". Groningen, 16-12-1936, p. 8.
Geraadpleegd op Delpher op 04-07-2025, https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ddd:010673370:mpeg21:p008

Het huis dat Jacob en Sophie de Vries in 1928 hadden gebouwd en waar ze woonden tot Izaäk trouwde in 1931 en hij er ging wonen. Jacob en Sophie verhuisden naar de overkant van de straat, naar nummer 6. In 1942 ging Sophie bij het gezin van Izaäk wonen. (https://dewinsumsesjoel.nl/reina-oudgenoeg)

Izaäk hoorde tot de eerste gedeporteerden; met het transport van 16 juli 1942 werd hij naar Auschwitz gedeporteerd, waar hij op 13 augustus 1942 werd vermoord. Zijn moeder Sophie de Vries-van der Klei werd samen met zijn vrouw Ellie de Vries-Oudgenoeg en de kinderen, Sophie en Jacob Comprecht, op dezelfde dag als Michiel en Agatha en hun zonen, op 12 november 1942, uit Winsum weggevoerd. Het beeld van de 84-jarige Sophie die aan de arm van haar schoondochter over het loopbruggetje naar het station liep, stond bij hen die het hadden gezien nog jaren op het netvlies gebrand.

Negen dagen nadat ze in Westerbork waren aangekomen, werden Ellie en de kinderen op de trein naar Auschwitz gezet, waar ze op 23 november 1942 om het leven werden gebracht. Oma Sophies deportatie was later, op 16 februari 1943, waarschijnlijk omdat ze ziek was geweest in november. Zij werd op 19 februari 1943 in Auschwitz vermoord. Sophie de Vries – van der Klei werd 84 jaar.

Sophie de Vries-van der Klei
(https://dewinsumsesjoel.nl/item-2011-m-3)

Izaäk de Vries werd 52 jaar, zijn vrouw Ellie Oudgenoeg werd 36 jaar, hun dochter Sophie de Vries werd 9 jaar en hun zoon Jacob Comprecht werd 7 jaar.

Izaäk de Vries en Ellie Oudgenoeg bij hun huwelijk in 1931

https://www.joodsmonument.nl/nl/page/120047/jacob-comprecht-de-vries
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/120043/sophie-de-vries
https://www.joodsmonument.nl/nl/page/120046/izaac-de-vries

 De gezinnen van Michiel en Izaäk de Vries en hun moeder worden herdacht op de plaquette op de voormalige synagoge in Winsum.
(bron: https://www.4en5mei.nl/oorlogsmonumenten/zoeken/1790/winsum-joods-monument)

* 1: broers van Agatha van Zuiden:
• Louis (Hoogeveen 30/8/1888 – Enschede 10/2/1939) X Lea Cohen (Doesburg 18/11/1901 – Bussum 4/11/1988)
 Esther (Enschede 9/4/1928 - ?) X Emanuel van Hoorn (’t Zandt 18/4/1918 – Holten 9/11/1979)
 Izac Casper (Enschede 20/3/1929 – Oegstgeest 12/5/2001) X Carla Spier (Leiden 20/4/1930 – Oegstgeest 2/8/2020)
 John (Enschede 26/7/1938 – Epe 13/2/2019)
• Simon (Hoogeveen 8/10/1891 – Enschede 27/9/1944) X Rika ten Brink (Denekamp 2/12/1893 – 19/9/1944)
 Israël (Enschede 2/9/1924 – 27/9/1944)
• Jozef (Hoogeveen 27/8/1894 – Sobibor 28/5/1943) X Sophie Hurwitz (Levern Dld 31/3/1905 – Sobibor 28/5/1943)
 Israël (Enschede 30/4/1932 – Sobibor 28/5/1943)
 Ferdinand (Enschede 10/6/1934 – Sobibor 28/5/1943)
 Esther (Enschede ../2/1936 – 4/3/1936)
 Benno (Enschede 6/8/1938 – Sobibor 28/5/1943)
 Leo (Enschede ../6/1940 – 26/12/1940)
• Marcus (Enschede 15/12/1899 – 5/3/1901)
• Izaäk (Enschede 25/8/1902 – Auschwitz 21/1/1945) X Frederika Mooij (Culemborg 19/7/1906 – Auschwitz 15/10/1942)
 Robert (Hengelo 5/4/1934 – Auschwitz 15/10/1942)

* 2: Broers en zusters van Michiel de Vries
• Michiel (Winsum 1/5/1886 – 20/6/1886) tweelingbroertje van
• Rozette (Winsum 1/5/1886 – Auschwitz 14/1/1943) X Leman de Lange (Groningen 20/5/1881 – Auschwitz 14/1/1943)
 Grietje (Groningen 19/5/1913 – Sobibor 16/7/1943)
 Jakob (Groningen 8/10/1914 – Sobibor 31/10/1943) X Sara Gosschalk (Groningen 1/7/1921 – Sobibor 21/5/1943)
 Menachem (Groningen 29/8/1942 – Sobibor 21/5/1943)


• Mina (Winsum 20/10/1887 – 4/11/1887)
• Izaäk (Winsum 30/7/1890 – Auschwitz 13/8/1942) X Elsina (Ellie) Oudgenoeg (Leek 20/12/1905 – Auschwitz 23/11/1942)
 Sophie (Winsum 27/12/1937 – Auschwitz 23/11/1942)
 Jacob Comprecht (Winsum 6/5/1935 – Auschwitz 23/11/1942)
• Mina (Winsum 6/4/1892 – Auschwitz 19/10/1942) X Lazarus de Vries (Sappemeer 6/9/1889 – Auschwitz 19/10/1942)
 Samuel (Oss 30/4/1922 – Schoppinitz 31/10/1943)
 Jacob (Oss 10/9/1925 – Brobak 10/5/1943)