Lieve oom en tante,

Hoe gaat het met jullie? Met mij gaat het goed. Het eten is hier goed. We krijgen 's ochtends 4 boterhammen en koffie en 's middags groenten en aardappels en 's avonds 4 boterhammen en pap. En het is hier gezellig. En soms krijgen we kwark en dat is heel lekker. We gaan hier op school. Ik zit al in de vierde klas en heb net een 7 voor rekenen. Met Eva gaat het ook goed. Als tante er is wilt u dan de brief ook aan tante laten zien? En als u me terug schrijft dan moet u op de stippellijn schrijven. En op de bladeren waar ik niet heb geschreven, daar mag u op schrijven. Ik hoop dat het met u ook goed gaat. Ik heb hier ook een neef Sjonnie die vroeger bij de radio zat.

Verder de groeten van,

Bram en Eva Beem

Broer en zus Bram en Eva in 1940

Bram Beem

Op de tweewekelijkse schrijfmiddag in kamp Westerbork schreef Bram Beem deze brief aan oom en tante, zijn onderduikgevers in Ermelo. Bram en Eva, op dat moment 9 en 11 jaar oud, verbleven na verraad op hun onderduikadres sinds 8 februari 1944 in het weeshuis van kamp Westerbork. Kort na het schrijven van de brief gingen beide kinderen op transport naar Auschwitz.

Bram (Abraham) was op 13 juni 1934 geboren in Leeuwarden. Zijn zus Eva was twee jaar ouder (21-05-1932). Eva en Bram waren de kinderen van Hartog Beem en Rosette Beem-Kannewasser. Het gezin woonde in Leeuwarden aan de Willem Lodewijkstraat 129. Hartog was leraar Duits op de Gemeentelijke HBS en tijdens de oorlog was hij rector van het Joods Lyceum in Leeuwarden. Vanwege zijn functie was hij eerst nog vrijgesteld, maar met het verdwijnen van de leerlingen nam de dreiging van wegvoering ook voor hem toe. Met behulp van een collega dook het gezin Beem onder. Hartog en Rosette in Leeuwarden en hun kinderen kwamen in Ermelo terecht. Eva en Bram konden zich daar vrijer bewegen dan op het onderduikadres in Leeuwarden mogelijk zou zijn. In Ermelo werd verteld dat ze Jan en Lini de Witt heetten en evacuees waren uit Rotterdam, die na het bombardement aldaar nu tijdelijk onderdak kregen in Ermelo bij de familie Hillebrandt. In huis bij oom Han en tante Mar, zoals het echtpaar Hillebrandt door Eva en Bram werd genoemd, woonde ook de moeder van mevrouw Hillebrandt, tante Janke. Zij was onderwijzeres en gaf de kinderen in de eerste periode thuis les. Later bezochten Eva en Bram onder hun schuilnamen Jan en Lini ook de plaatselijke school, waar klasgenoten dus niet wisten dat ze eigenlijk in de klas zaten met twee Joodse onderduikers.

Regelmatig schreven Eva en Bram brieven die in het geheim bezorgd werden bij hun in Leeuwarden ondergedoken ouders. Lang ging dit goed, maar in februari 1944 werden Eva en Bram na een anonieme tip opgepakt en kort daarna, op 8 februari, naar kamp Westerbork overgebracht. Als kinderen zonder ouders kregen Eva en Bram een plek in barak 35, de weeshuisbarak.

Het weeshuis met de speeltuin

Deze barak stond in een hoek van het kampterrein aan een veldje waar gesport kon worden en met, sinds de zomer van 1943, een speeltuintje met schommels, wipwap en zandbak. Binnen waren slaapzalen voor jongens en meisjes aan beide uiteinden van de barak, een baby- en peuterzaal en kantoren voor een arts en de directeur. De gemeenschappelijke ruimte bevond zich in het midden van de barak en werd gebruikt als eet- en recreatiezaal en daar vonden ook de schoollessen plaats. Er werd een strak dagritme gehanteerd. De stoomfluit van het ketelhuis gaf ’s ochtends het begin van de dag aan, waarna de kinderen opstonden uit de driehoog stapelbedden en zich gingen wassen en aankleden. De groten hielpen de kleintjes. Nadat de bedden waren opgemaakt gingen de kinderen naar de recreatiezaal voor het ontbijt waarbij ze hielpen met tafeldekken en afruimen. Omdat er regelmatig wat extra’s ging naar het weeshuis, hadden de kinderen over het algemeen voldoende te eten, zoals ook wel blijkt uit de brief van Bram. Na het ontbijt was er tijd voor school. Afhankelijk van het beschikbare aantal docenten werden de kinderen in klassen verdeeld. Bram zat in de vierde klas schreef hij en was trots op de 7 voor rekenen die hij had gehaald. Na schooltijd waren de kinderen zoveel mogelijk buiten. Het veldje voor het weeshuis leende zich voor allerlei activiteiten en soms werd er ook even door of zelfs buiten het kamp gewandeld. Na het eten was het vrij snel bedtijd voor de kinderen en door de drukke dagen en verblijf in de buitenlucht was het meestal snel rustig in de slaapzalen waar in zowel de jongens- als de meisjeszaal plaats was voor maximaal 72 kinderen.

Tekening van het weeshuis

Het verblijf in het weeshuis van kamp Westerbork voor Bram en Eva duurde drie-en-een-halve week. Op vrijdag 3 maart 1944 moesten de beide kinderen met een transport van in totaal 732 personen naar Auschwitz. Om 4 uur ’s nachts moesten ze zich klaar maken waarna de trein, bestaand uit goederenwagons vertrok. Bij aankomst in Auschwitz, op 6 maart 1944, werden 176 mannen en 79 vrouwen geselecteerd voor arbeid. Alle anderen, waaronder Eva en Bram, werden met vrachtwagens rechtstreeks naar de gaskamers gebracht en daar vermoord. Eva was 11 jaar, Bram 9.

Hartog en Rosette Beem, de ouders van Eva en Bram, werden uiteindelijk bevrijd op hun onderduikadres in Joure. Hartog Beem, die later vele boeken schreef over Joodse geschiedenis en taal, zei na de oorlog over het grote verlies: ‘We lachen nog slechts van buiten met ons gezicht, maar niet van binnen met ons hart. Maar eens zullen we met onze kinderen weer lachen.’    

Het echtpaar Beem in 1965

De brieven en foto’s, ook de hier gebruikte, worden bewaard in het Joods Historisch Museum in Amsterdam. (https://prod.jck.hubs.delving.org/page/aggregation/jhm-documenten/D003953)