Cineast Bob Entrop maakte met zijn team een filmportret van Kokalo Weiss (1933). Kokalo wist met zijn ouders, broers en zussen de oorlog in de onderduik te overleven. ‘Je hebt er dagen bij, soms ook wel eens maanden, dat je heel moeilijk leeft. Heel moeilijk met veel problemen en met veel stress. Dan komt alles in je op. Dan zie je alles voor je. Dan zie je alles, alles zie je weer verschijnen. Alles maak je weer mee.’

Kokalo Weiss

Kokalo Weiss (1933) vlucht vlak na zijn geboorte met zijn familie vanuit nazi-Duitsland naar Nederland.

Tijdens de oorlogsjaren woont Kokalo lange tijd in het centrum van Arnhem. Zijn vader Jozef - de in de jaren vijftig bekend geworden leider van het zigeunerorkest ‘Tata Mirando’ - bezit daar een instrumentenwinkel met onder meer kostbare violen.
Jozef prent zijn vrouw en kinderen in dat ze niet meer mogen reageren op de naam Mirando. Hun naam is voortaan weer Weiss, een familie die al meer dan twintig jaar in Nederland instrumenten repareert.

Als Kokalo zich op een dag op school moet identificeren als ‘zigeuner’, wordt door vader Weiss besloten dat het gezin gaat onderduiken.

‘Wij wisten wel dat Sinti, Roma en ook Joodse mensen en andere Nederlanders werden opgepakt. Mijn vader vroeg iedere dag: “En, hoe was het op school? Niets bijzonders meegemaakt?” Dat vroeg hij iedere middag. “Nee, niets”, zeiden wij. Op school werd nooit over de oorlog gesproken. Op een keer zaten we in de klas, toen er door de leraar werd geroepen. “Aufstehen”. Niet op zijn Hollands, maar op zijn Duits. Er kwamen twee Duitse soldaten binnen. Toen zei de meester, eerst op zijn Hollands, daarna op zijn Duits: “Willen de Joodse kinderen en de zigeunerkinderen opstaan en hun vinger opsteken?” Dat hebben we toen allemaal gedaan. Ja, de Joden en de zigeuners. Daarna sloeg de schoolmeester met zijn lat op tafel en zei: “Zitten!” Toen hebben de soldaten met de leraar samen gesproken.

Na schooltijd kwamen we thuis en weer vroeg mijn vader: “Hoe was het op school?” Wij vertelden wat er gebeurd was. Toen zei mijn vader meteen: “Jullie gaan niet meer naar school.” Onmiddellijk heeft hij gebeld met mensen van de ondergrondse. Wij zijn ergens heen gebracht. Als dat niet was gebeurd, hadden de Duitsers ons opgepakt. Daarom had mijn vader ons steeds gevraagd: Hoe was het op school. Hij was goed op de hoogte van de situatie.’

Als uiteindelijk één van de weinigen van de grote familie Weiss weten Kokalo, zijn ouders, broers en zussen in de onderduik de oorlog te overleven.

‘De mensen zeggen: “De Sinti en Roma zijn rijk. Ze hebben grote auto’s en gouden ringen. En ze zijn gevaarlijk.” Daar klopt niets van. Als een Sinto vijfhonderd gulden schuld heeft bij de belastingdienst, wordt er meteen een kamp overvallen met vijftig man politie. Dat doet me denken aan het optreden van de politie in de Duitse tijd. Ik word daar vreselijk giftig van. Stel dat ik op een kamp woonde, ik zweer je, ik zou me verdedigen. Ik zou niet meer in een hoekje zitten en me laten slaan met de kolf van een geweer en me in mijn buik laten schoppen door soldatenlaarzen. Want dat is wat die NSB’ers en fascisten met ons deden. Nederlanders en Duitsers. Toen was ik nog een kind, maar nu zou ik me verdedigen. Laat ze maar blij zijn dat ik geen pistool heb.

Van de hele familie is één nichtje teruggekomen. Van het concentratiekamp. Eén nichtje. Die heeft maanden, maanden lang moeten lopen voor ze hier in Nederland was. Ze was totaal, finaal helemaal uitgeteerd. Je hebt er dagen bij, soms ook wel eens maanden, dat je heel moeilijk leeft. Heel moeilijk met veel problemen en met veel stress. Dan komt alles in je op. Dan zie je alles voor je. Dan zie je alles, alles zie je weer verschijnen. Alles maak je weer mee.’