De broers Salomon (1909) en Nathan van Zuiden (1913) komen op verschillende manieren in kamp Westerbork terecht. Omdat ze in de ziekenhuisbarakken werk konden vinden, mochten ze tot de bevrijding in het kamp blijven.

Nathan & Salomon van Zuiden

Salomon van Zuiden werd op 22 juli 1909 in Groningen geboren. Zijn broer Nathan, genoemd Nico, van Zuiden kwam op 16 mei 1913 ter wereld. Samen groeien ze op in de Folkingestraat in een Joods gezin dat straatarm was. Omdat beide jongens goed konden leren kregen ze een beurs voor het collegegeld om naar de universiteit te gaan. Hun ouders werkte dubbele banen om leren schoenen voor de jongens te kunnen kopen, zodat ze niet op klompen naar de universiteit hoefden. Salomon koos geneeskunde en zijn broer volgde dit voorbeeld. Nathan ontving zijn bul op 10 mei 1940. Hij was geslaagd op basis van hoorcolleges aangezien hij geen geld voor boeken had.

Salomon van Zuiden (1935)

Salomon was al in 1936 begonnen als arts in Lippenhuizen. Hij kon echter geen geschikte locatie voor een dokterspraktijk vinden en besloot uiteindelijk vanuit een café zijn werk te gaan verrichten. Hij woonde in een pension van een familie en kreeg daar een kamer voor zijn praktijk; het café werd een wachtkamer. In mei 1937 kon hij uiteindelijk naar een woning met praktijkruimte verhuizen. Salomon was niet alleen huisarts, maar ook werkzaam als schoolarts en bij de gemeente voor armen. Op 11 juni 1937 trouwde hij met Hendrika Fokje van der Brug die niet Joods was.

Huwelijk Salomon van Zuiden met Hendrika, 11 juni 1937.

In het begin van de oorlog moesten alle ambtenaars – zo ook Salomon van Zuiden – een verklaring opsturen en opgeven of ze Joods waren. Maar hij weigerde. De burgermeester moest vervolgens melden dat de heer Van Zuiden, zo ver hij wist, inderdaad Joods was.

Met de invoering van de anti-Joodse maatregelen werden vanaf 1940/1941 Joodse artsen gescheiden van de rest van het personeel en gedegradeerd tot 'verpleegkundigen'. Doorgaan met werken als arts werd steeds gevaarlijker – ook voor Salomon en Nathan van Zuiden. Toen de eerste Joodse mannen werden opgeroepen voor de werkkampen, kregen Joodse artsen de opdracht om de mannen te onderzoeken en keuren voor arbeidsgeschiktheid. Nathan die in Groningen woonde, weigerde met veel andere Joodse artsen, deze keuring uit te voeren. Daarom werd de keuring uiteindelijk gedaan door NSB-artsen, die vervolgens bijna iedereen goedkeurden.

Portret van Nathan van Zuiden (Collectie Joods Historisch Museum)

Op 10 juli werd de eerste groep Joodse mannen weggevoerd via het Station Groningen, bestaande uit 850 personen. Zij werden vervolgens verdeeld over verschillende werkkampen als Balderhaar en Kloosterhaar. Men werd op alfabetische volgorde toegelaten. Voor een laatste groep, wiens achternaam aan het eind van het alfabet kwam, was geen plaats meer. Deze groep ging rechtstreeks naar kamp Westerbork. Nathan zat hier vanwege de achternaam ‘Zuiden, van’ logischerwijs ook tussen en arriveerde in het kamp op 10 juli 1942. Hij kreeg werk in het ziekenhuis van het kamp. Het is waarschijnlijk dat zijn vroege binnenkomst als arts bepalend was voor zijn langere verblijf in Westerbork. Al stond Nathan op 29 oktober wel op de transportlijst van 30 oktober 1942. Een briefje van de kampregistratie toont echter aan dat hij die dag ‘is teruggesteld van het transport van morgen’.

Salomon van Zuiden kwam in maart 1943 in Westerbork binnen. Vanwege zijn gemengde huwelijk werd hij vrijgesteld van deportatie. Ook hij vond werk in het ziekenhuis van kamp Westerbork.

Het ziekenhuis van Westerbork ontwikkelde zich tijdens de Tweede Wereldoorlog tot een van de betere ziekenhuizen in heel Nederland. Op het hoogtepunt werkten er meer dan 1000 verplegers en ruim 200 artsen. Nathan gaf als arts lezingen en cursussen over leverziekten in het ziekenhuis. Ook kreeg hij regelmatig toestemming om vanwege zijn baantje buiten het kamp te komen, na spertijd buiten te zijn en van de dienstfiets gebruik te maken.


Overzicht patiënten in het kampziekenhuis eind december 1943 en opnames in het jaar 1943.

Nathan draaide ook mee in de voetbalcompetitie van kamp Westerbork die in de loop van 1943 werd opgezet. De verschillende afdelingen binnen de kamporganisatie kwamen hierin tegen elkaar uit. De sportieve en lange Nathan was keeper.

Karikatuur van Nathan door kamptekenaar Leo Kok (collectie Joods Historisch Museum)

Voetballers in kamp Westerbork met Nathan van Zuiden (midden met bril) en Leo Kok (met de bal).

De broers Van Zuiden maakten in kamp Westerbork op 12 april 1945 de bevrijding mee. Na de oorlog trouwde Nathan op 18 mei 1945 in het bevrijde kamp met Betty Nieweg. Zij was verpleegkundige van beroep en werkte in de psychiatrische inrichting 'Het Apeldoornsche Bosch'. Toen de nazi’s de inrichting eind januari 1943 ontruimden en alle patiënten meteen naar Auschwitz stuurden, moest Betty met een deel van de verplegers op transport naar Westerbork, waar zij op 22 januari 1943 arriveerde. Ook Betty kon tot de bevrijding in Westerbork blijven. Na hun huwelijk vertrok het stel naar Groningen, vandaar naar Rotterdam en daarna na Bilthoven.

Salomon met zijn vrouw 

Salomon van Zuiden was op 12 mei 1945 ontslagen uit kamp Westerbork en keerde terug naar Lippenhuizen. Salomon werkte daar nog als arts tot 1983. Hij stierf niet lang nadat hij stopte met werken op 19 mei 1983 op de leeftijd van 73 jaar. In 1982 overleed Nathan van Zuiden, zijn vrouw Betty negen jaar later.