Een bizarre connectie: op de dag dat Joseph Drukker (1897) kamp Westerbork mocht verlaten, bezweek de doodzieke Leo Kok in een concentratiekamp in Oostenrijk. Een jaar eerder tekende Kok een portret van zijn medegevangene Drukker in het Drentse kamp.

Joseph Drukker

In de twee jaar dat Leo Kok (1923) in kamp Westerbork gevangen zat maakte hij er zo’n 150 tekeningen die bewaard zijn gebleven. Soms tekende Leo in zijn vrije tijd landschappen of bijzondere scènes; vaker produceerde hij in opdracht van medegevangenen portretten, cartoons of verjaardagskaarten. Als veelzijdig kunstenaar voorzag Leo in een vrij algemeen gevoelde behoefte onder de bevolking van Westerbork. In de troosteloosheid van het kampleven was iedere vorm van versiering en decoratie welkom.

In het voorjaar van 1944 werd Leo Kok gevraagd een portrettekening te maken van Joseph Drukker. Joseph was de middelste zoon van meubelfabrikant Marcus Drukker die in het begin van de twintigste eeuw in het centrum van Nijmegen een ‘vorstelijk meubelpaleis’ bezat. Drukker behoorde tot de top van meubelproducerend Nederland: in zijn hoogtijdagen was hij zelfs de hofleverancier van koningin Wilhelmina.

Vanwege zijn huwelijk met een niet-Joodse vrouw wist Joseph Drukker lange tijd de maatregelen van de Jodenvervolging deels te omzeilen. Zo bleef hij gedurende bijna twee jaar gevrijwaard van overbrenging naar kamp Westerbork. 

Begin maart 1944 sloeg het noodlot alsnog toe toen Joseph in de val liep van een collaborerende politieagent. De desbetreffende agent gaf Joseph en zes andere gemengd gehuwden op een avond zogenaamd de waarschuwing dat ze binnen een uur opgepakt zouden worden. Toen hij zijn huis verliet om elders een veilig adres te kunnen vinden, arresteerde de agent Joseph omdat hij zich na spertijd op straat bevond. Korte tijd later werd Joseph naar kamp Westerbork gebracht waar hij door zijn gemengdgehuwde status de bevrijding wist mee te maken.

Op 12 mei 1945 verliet Joseph Drukker kamp Westerbork. Op dezelfde dag kwam in een kamp in Ebensee (Oostenrijk) de doodzieke en uitgeputte Leo Kok te overlijden. In september 1944 was hij met één van de laatste grote transporten naar Theresienstadt en later naar Auschwitz-Birkenau gezonden. Onder dreiging van de opmars van de Russische troepen werd Auschwitz in januari 1945 door de nazi’s geëvacueerd. Na een onmenselijke dodenmars kwam Leo in Mauthausen terecht, alvorens naar Ebensee te worden overgebracht waar hij stierf, slechts 22 jaar oud.

Leo Kok ligt begraven op het Nederlanse Ereveld in de nabijheid van kamp Ebensee.